به گزارش خبر فوری، سال 1402 سالی نسبتا آرام برای سیاست خارجه ایران بود. اگرچه تنش ها میان ایران و غرب افزایش یافت و به خصوص بعد از آغاز جنگ غزه، اصطکاک‌های نظامی و سیاسی فراوانی میان ایران و آمریکا پیش آمد و دو طرف تا آستانه درگیری مستقیم هم پیش رفتند اما دنیای دیپلماسی ایران شاهد چالش بزرگ و سرسام آوری نبود.
ایران و عربستان؛ توقعاتی که کامل برآورده نشدند
اگرچه نباید فراموش کنیم که انتظارمان از پیشرفت های دیپلماتیک سال 1402 بیشتر بود و بسیاری از انتظارات و توقعات برآورده نشدند. در اسفند 1401 برخی خبرها منتشر شدند که ایرانی ها را امیدوار کردند. در ماه پایانی سال قبل، اخبار رفع تنش ایران و عربستان و عادی شدن روابط منتشر شد و همزمان، اخباری در مورد از سرگیری مذاکرات ایران و غرب و به خصوص، رفع اختلافات عمیق ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی به گوش رسید. در آن زمان بسیاری امیدوار بودند سال 1402 سال رفع تنش های دیپلماتیک باشد اما چنین اتفاقی نیفتاد.
روابط ایران و عربستان، اگرچه دیگر بحرانی نیست اما همچنان فراز و فرود دارد. حج عمره همچنان تعلیق است، اگرچه جنگ یمن عملا تمام شده اما برخی اختلافات عمیق میان صنعاء و ریاض وجود دارد، همچنین، روابط تجاری و اقتصادی ایران و عربستان همچنان معلق است و انتظارات در این زمینه برآورده نشده است. بازی سپاهان و الاتحاد و ترک استادیوم توسط تیم عربستانی به بهانه تندیس سردار سلیمانی در ورزشگاه به خوبی نشان داد که هنوز فاصله زیادی میان دو کشور مهم خاورمیانه وجود دارد (اینجا بخوانید).
ایران و آذربایجان؛ بهتر از دیروز
همچنین، روابط ایران با همسایه شمالی خود یعنی آذربایجان نیز پرفراز و نشیب بوده است. اگرچه سال گذشته روابط تهران و باکو به مراتب پرتنش تر بود و برخی تحلیلگران معتقد بودند به زودی دو طرف وارد جنگ می شوند و امسال شاهد کاهش تنش ها و درگیری ها بودیم اما اختلافات مرزی و استراتژیک میان دو کشور همچنان وجود دارد و هر لحظه می تواند خطر ساز باشد.
اختلافات دیپلماتیک با همسایگان شرقی و غربی
یکی از مهم ترین تحولات دیپلماتیک ایران در سال 1402 مربوط به جنگ غزه می شود. این جنگ باعث نزدیکی کشورهای عربی و اسلامی به همدیگر و کاهش تنش ها میان آنان شد. ایران سعی کرد به اتحاد کشورهای اسلامی علیه اسرائیل کمک کند و اگرچه نتوانست پیشرفت زیادی در این رابطه داشته باشد اما موفق شد جایگاه دیپلماتیک خود را در منطقه تقویت کند.
با این حال، جنگ غزه روی دیگری هم داشت. همزمان با جنگ، تلاش رژیم صهیونیستی برای اقدامات خرابکارانه در ایران افزایش یافت و نتیجه این اقدامات، نفوذ تروریست های تکفیری از پاکستان، افغانستان و عراق به ایران و انجام برخی عملیات های تروریستی مانند حادثه کرمان بود. ایران به سرعت به این اقدامات پاسخ داد. تهران بدون هماهنگی با دولت های عراق و پاکستان به مقر تروریست ها در این دو کشور حمله کرد. این اقدام با وجود نشان دادن عزم ایران به همسایگان، باعث ایجاد تنش هایی دیپلماتیک میان ایران و پاکستان و ایران و عراق شد که البته با تلاش های مقامات سیاسی ایران به بحران تبدیل نشد و فروکش کرد (اینجا و اینجا بخوانید).
ایران و اسرائیل؛ نزدیک شدن به ساعت صفر
با این حال، شاخصه اصلی تحولات دیپلماتیک ایران در سال 1402 به اسرائیل مربوط می شود. تنش ها میان تهران و تل آویو در سال جاری به اوج خود رسید. دو طرف عملیات های متعددی علیه یکدیگر ترتیب دادند و با آغاز جنگ غزه (عملیات طوفان الاقصی در اکتبر 2023) تنش ها، درگیری های نیابتی، ترورها و خرابکاری ها چند برابر شد؛ به طوری که می توان گفت ایران و اسرائیل در حال حاضر در یک جنگ نیابتی بزرگ هستند (اینجا بخوانید).
فضای تعلیق؛ کلیدواژه ای که رابطه ایران و غرب را توصیف می کند
با وجود این، روابط ایران و آمریکا در سال 1402 مانند سال قبل بود. فضای تعلیق، بیم و امید، تهدید و ارجاع همچنان بر جهان دیپلماسی ایران و غرب حاکم است. اگرچه در ماه های اخیر، تنش ها میان واشنگتن و تهران افزایش یافته و دو طرف تا پای جنگ هم پیش رفتند اما از آن سو، خبرهایی از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به گوش رسیده و می رسد که نشان می دهد دو طرف علاقه ای به جنگ و تنش بیشتر ندارند (اینجا بخوانید).
ایجاد مثلث پکن – مسکو – تهران
از آن سو، ایران در سال 1402 سعی کرد روابط استراتژیک خود را با دو قطب شرق یعنی روسیه و چین عمیق تر کند. آخرین گام در این زمینه هنگامی برداشته شد که سه کشور تصمیم به برگزاری رزمایش مشترک در دریای عمان گرفتند. پیش از این رزمایش نیز بسیاری از پایگاه های خبری آمریکایی از ایجاد مثلث امنیتی پکن – مسکو – تهران خبر می دادند (اینجا بخوانید) اما این رزمایش نشان داد که این ائتلاف بیش از پیش در زمینه امنیتی و لجستیکی خود را نشان می دهد.
سال 1403؛ نفس ها حبس می شوند
با وجود اینکه سال 1402 سال زیاد پرتنشی برای دنیای دیپلماسی ایران نبود اما ممکن است سال پیش رو یعنی سال 1403 سالی بد و ملتهب برای دیپلماسی ایرانی باشد. انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند ماه برگزار شد و بعد از اعلام نتایج، مشخص شد که مخالفان برقراری ارتباط با غرب و برجام بیشترین سهم را از کرسی های بهارستان دارند. از آن سو، در سال 1403 انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار می شود. دونالد ترامپ با وجود تلاش ها، مجددا توانست به عنوان نامزد نهایی جمهوری خواهان انتخاب شده و برای دوئل نهایی با بایدن آماده شود. در صورت انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور منتخب آمریکا، احتمالا سطح تنش های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا چند برابر شود.
باید منتظر ماند و دید این امکانات تا چه حد تحقق می یابد و دنیای دیپلماسی به کدام سمت و سو حرکت می کند؟
