باشگاه خبرنگاران جوان؛ اکبر پوست چیان – حضور در یک روضه ساده خانگی و بیان مطلبی از مرجع فقید آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) مبنی بر اینکه حدیث «فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی» در ۲۰۰ سند اهل سنت نقل شده و گفت وگو با سخنران مجلس پیرامون این موضوع مهم بر آن شدم تا یادداشتی را به مناسبت سالروز شهادت بی بی دوعالم حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا(س) با همین رویکرد تقدیم مخاطبان گرانقدر رسانه وزین حوزه کنم.
در کالبد تاریخ اسلام، واقعهای چون شهادت جانکاه حضرت فاطمه زهرا (س)، همچون زخمی عمیق و همیشگی بر قلب شیعه باقی مانده است. این مصیبت، که تنها چهل روز پس از رحلت بنیانگذار دین به وقوع پیوست، صرفاً یک فقدان شخصی نبود؛ بلکه نقطه عطفی در تبیین خط امامت و دفاع از میراث نبوت محسوب میشود. در میان انبوه روایات منقول، حدیث شریف «فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی» «فاطمةُ بضعةٌ مِنّی» (فاطمه پارهای از من است) سندی قاطع بر مقام عصمت عملی ایشان است.
بخش اول: قویترین دلیل بر منزلت حضرت زهرا (س)
حدیث مشهور «فاطمةُ بضعةٌ مِنّی، فمَن أغضَبَها أغضَبَنی» در محافل علمی اسلامی همواره به عنوان یکی از قویترین دلایل بر منزلت حضرت زهرا (س) مورد استناد قرار گرفته است. این روایت، فراتر از یک بیان عاطفی، یک اصل بنیادین فقهی و کلامی را تثبیت میکند: یعنی هرگونه تعدی به سیده نساء العالمین (س)، مساوی با رویارویی مستقیم با پیامبر اکرم (ص) و خدای متعال است.
۱.۱. دلالت عصمت و نفوذناپذیری رضایت پیامبر (ص)
مفهوم «بضعه منی» (پارهای از من)، در ادبیات عرب و اسلام، بالاترین سطح اتحاد وجودی را میرساند. این اتحاد به حدی است که آزار جزئی به فاطمه (س) به منزله آزار مستقیم به پیامبر (ص) تلقی میشود. اما اهمیت کلامی این حدیث در قسمت دوم آن نهفته است: «فمَن أغضَبَها أغضَبَنی».
خشم پیامبر (ص) که خود معصوم مطلق است و از جانب خداوند برگزیده شده، خشم شخصی نیست بلکه تجلی اراده الهی است. اگر کسی موجب خشم پیامبر (ص) شود، در حقیقت مرتکب عملی شده که نزد خداوند مبغوض و معصیت کبیره شمرده میشود.
۱.۲. نفوذ حدیث در منابع مشترک: تأییدی بر صحت تاریخی
نکته کلیدی که اهمیت این حدیث را در کلام و سیره علمای شیعه دوچندان میکند، ورود آن به معتبرترین متون اهل سنت است. این امر از نظر حدیثشناسی، ارزش استنادی روایت را به نحو چشمگیری افزایش میدهد، زیرا دلالت بر اتفاق نظر تاریخی بر منزلت ایشان دارد.
ذکر منابع اهل سنت:
صحیح بخاری: این حدیث در چندین باب و با عباراتی نزدیک به هم نقل شده است. مشهورترین نقل آن در باب فضائل فاطمه(س) آمده است. بخاری به نقل از عایشه، نقل میکند که رسول خدا (ص) فرمود: «فاطمة بضعتی فَاغْضِبُوهَا أَغْضَبْتُهُ» (فاطمه پارهای از من است، پس هرکس او را خشمگین کند، من را خشمگین کرده است).
صحیح مسلم: مسلم نیز با سندی معتبر این حدیث را آورده است که نشان میدهد این روایت از منظر سندیت، در میان محدثان دو مکتب پذیرفته شده است.
سنن ترمذی: ترمذی در «جامع» خود این حدیث را آورده و آن را «حسن صحیح» دانسته است، که بالاترین درجه اعتبار را برای حدیثی میرساند که از طریق اهل سنت نقل میشود.
پذیرش این متن توسط منابع عامه، در واقع تأییدی بر این معناست که آزار ایشان در نزد خداوند و رسولش، عملی نابخشودنی است و ریشه در یک حقیقت دینی دارد، نه صرفاً یک نقل شفاهی منسوب به شیعه.
بخش دوم: واکاوی فاجعه در سایه روایات شیعی
در حالی که حدیث «فاطمه پارهای از من است» یک اصل کلی را تثبیت میکند، روایات شیعی به تشریح مصادیق عینی و فاجعهبار آن پس از رحلت پیامبر (ص) میپردازند. این روایات، حلقه مفقوده میان مقام عصمت و وقوع ظلم را پر میکنند.
۲.۱. مراجعات به سقیفه و احقاق حق امامت
با نگاهی به منابع شیعه نظیر «کتاب سلیم بن قیس هثمی» (که اگرچه در اعتبار آن بحث است، اما حاوی نقلهای قدیمی است)، «دلائل الإمامة» (محمد بن جریر طبری امامی) و «بحار الأنوار» (علامه مجلسی که جمعکننده این روایات است)، تصویر وقایع پس از رحلت پیامبر (ص) بسیار واضحتر ترسیم شده است.
روایات مستند بر این نکته تأکید دارند که پس از بیعت در سقیفه، حضرت زهرا (س) به همراه حضرت علی (ع) برای احقاق حق غصب شده امامت به منزل برخی از صحابه مراجعه کردند. هدف این مراجعه، نه مطالبه امور دنیوی، بلکه مطالبه حق شرعی و الهی اهل بیت (ع) بود که در غدیر خم ابلاغ شده بود.
اهمیت «غضب» در مراجعات:
در این مراجعات، سخنان حضرت (س) با پاسخی نامناسب روبرو شد. روایات شیعه به صراحت گزارش میدهند که هجوم به بیت وحی و اقداماتی که در پی آن رخ داد، منجر به جراحتی شد و در نهایت به سقط جنین حضرت محسن (ع) انجامید. این سقط جنین، مصداق عینی تحقق عبارت «أغضَبَها أغضَبَنی» است.
۲.۲. شهادت در خفا و اعتراض بر ستم
جراحات جسمی که ایشان را در بستر بیماری قرار داد در طول ۴۰ روز (بر اساس مشهورترین نقلها) ادامه یافت تا اینکه در خفا و به دور از چشم کسانی که موجب آزارشان شده بودند، به خاک سپرده شدند.
دلالت دفن شبانه:
اصرار بر دفن شبانه و پنهانی سند زندهای بر عمق مظلومیت و اعتراض عملی ایشان نسبت به ستم واقع شده بر اهل بیت(ع) است. اگر آن عمل از نظر ایشان امری عادی تلقی میشد، نیازی به دفن مخفیانه در دل شب و بدون حضور جمعی از صحابه نبود. دفن شبانه، فریادی است خاموش علیه انحرافی که ریشه در نادیده گرفتن حق ولایت داشت و با آزار صدیقه کبری (س) به اوج رسید.
بخش سوم: کلام آیتالله مرعشی نجفی(ره) و تأکید بر عصمت
آیتالله العظمی سید شهابالدین مرعشی نجفی (ره) (متوفی ۱۴۱۱ هـ.ق)، فقیه، محدث و رجالی بود که عمر خویش را وقف تحقیق در احوال اهل بیت (ع) و دفاع از جایگاه والای ایشان کرد. ایشان در تبیین مقام حضرت زهرا (س)، این حدیث را به عنوان قویترین دلیل بر عصمت ذاتی و مطلق ایشان به کار میبرد و آن را فراتر از محبت پدرانه صرف میدانست.
پیامبر اکرم (ص) معصوم مطلق است. این عصمت ایجاب میکند که ایشان هیچگاه رضایت خود را از کسی که در مقام طاعت و عبادت است سلب نکند، مگر اینکه آن فرد از دایره عصمت خارج شده باشد. اگر کسی که پیامبر (ص) او را «پاره تن» خود دانسته و خشم خود را مشروط به خشم او قرار داده، بتواند به گونهای عمل کند که پیامبر (ص) را خشمگین سازد، آنگاه باید پذیرفت که یا: ۱. حضرت فاطمه (س) معصوم نبودهاند (که این با روایات عصمت ایشان در تعارض است). ۲. پیامبر (ص) مرتکب خشم غیر الهی شدهاند (که این با عصمت پیامبر (ص) در تعارض است).
بنابراین، این حدیث در منظومه فکری ایشان نه تنها محبت، بلکه جایگاه مطلق عصمت را برای دخت گرامی پیامبر (ص) به اثبات میرساند؛ عصمتی که از خطا و گناه در هر دو حوزه قول و فعل مبرّا است و علت خشم پیامبر (ص) صرفاً اعمال ناحق دیگران بر ایشان بوده است.
منشور حقوقی اهل بیت(ع)
حدیث شریف «فاطمه بضعه منی»، صرفاً یک خاطره شیرین یا یک اظهار محبت پدری نیست بلکه یک منشور حقوقی و کلامی است که خط فاصلهای میان حق و باطل در امت اسلام پس از پیامبر (ص) ترسیم میکند. این روایت، خشم پدر را معیار سنجش اعمال جامعه نسبت به دخترش قرار میدهد.
تداوم یادآوری این حدیث و لزوم تأمل در چرایی این حجم از مظلومیت، وظیفهای است که باید همواره در حوزه و میان محققان زنده نگه داشته شود تا تاریخ اسلام از زاویهای که توسط اهل بیت (ع) و بزرگان مکتب حق تبیین شده، قرائت گردد. شهادت حضرت زهرا (س)، هرچند تلخ و جانکاه، اما نور افکنی دائمی بر امامت و ولایت است که از بطن این حدیث متجلی میشود: هر کس که فاطمه (س) را بیازارد، رسول خدا(ص) را آزار داده و هر کسی رسول خدا(ص) را بیازارد، خداوند متعال را آزرده است.
منابع اصلی مورد استناد:
متون حدیثی مشترک (اهل سنت):
صحیح بخاری:(به نقل از عایشه در باب فضائل فاطمه (س)).
صحیح مسلم:(مشتمل بر نقل معتبر حدیث).
سنن ترمذی:(که حدیث را «حسن صحیح» دانسته است).
۲. متون حدیثی و تاریخی شیعه:
کتاب سلیم بن قیس هثمی: (به عنوان منبعی حاوی نقلهای قدیمیتر، با اشاره به بحث اعتبار آن).
دلائل الإمامة:(نوشته محمد بن جریر طبری امامی).
بحار الأنوار:(تألیف علامه مجلسی به عنوان جامع روایات).
منابع کلامی و فقهی (دیدگاه آیتالله العظمی مرعشی نجفی).
نوشتهها و دیدگاههای آیتالله العظمی سید شهابالدین مرعشی نجفی(ره):(مستند برای استدلال بر عصمت مطلقه حضرت زهرا (س) از طریق این حدیث).
اکبر پوست چیان
پژوهشگر تاریخ اسلام
