ناظران سیاسی می گویند در صورت ساخت و تکمیل این کریدور، نقش استراتژیک ایران برای عبور بار ترانزیتی آذربایجان به سمت نخجوان و صادرات کالای ایرانی به این منطقه تا حد زیادی تضعیف خواهد شد. همچنین، با عبور کریدور زنگزور از داخل خاک ارمنستان و ستانده شدن کنترل آن از دولت این کشور، عملا ایران برگ برنده خود برای تاثیرگذاری بر تنش و رقابت های منطقه قفقاز را از دست خواهد داد.
این اقدام اخیر دولت روسیه با واکنش تند مقامات ایرانی مواجه شده است.
ترسیم دوباره مرزها خط قرمز ایران است
سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران با انتشار پیامی با هشدار جدی به روسیه نوشت: صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه‌های امنیت ملی ماست و هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبو است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.
دولتمردان روسیه تناقض مواضع شان درباره ایران را برطرف کنند
محسن رضایی، فعال سیاسی نیز با انتقاد از کرملین گفت: رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران، به هیچ وجه قابل‌قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.
روسیه هیچگاه به فکر منافع ایران نبوده است
علی مطهری نماینده ادوار مجلس هم نوشت: دولت چهاردهم باید نسبت به احداث کریدور زنگزور در ارمنستان که اخیراً روسیه هم به آن تمایل نشان داده است حساس باشد. روسیه هیچ گاه به فکر منافع ایران نبوده است خصوصاً امروز که گرفتار موضوع اوکراین است. این کریدور راه ایران به اروپا از طریق ارمنستان را مسدود می‌کند.
حمله پیشدستانه پوتین علیه ایران!
فلاحت پیشه، تحلیلگر سیاسی در واکنش به تلاش روسیه برای ایجاد کریدور زنگزور نوشت: زنگزور، حمله پیشدستانه پوتین برای جلوگیری از احتمال شکل گیری کانال‌های ارتباطی دولت جدید ایران و آمریکا است. کاری که دو دهه پیش با حق ایران در رژیم حقوقی خزر انجام داد. او می‌داند برغم سیاست شکست خورده نگاه به شرق، پیام اصلی انتخابات تنش زدایی با غرب و پایان وابستگی به شرق بود.
واکنش تند و رسمی دولت ایران
به دنبال بحث‌های اخیر، ایران نیز اقدامات دیپلماتیک را برای انتقال پیام لازم به طرف روسی انجام داده و مجتبی دمیرچی لو، دستیار وزیر امور خارجه و مدیر کل اوراسیا ضمن احضار سفیر روسیه در تهران (الکسی ددوف) به وزارت خارجه مراتب اعتراض جمهوری اسلامی ایران را به وی ابلاغ کرد و احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها را، ضامن صلح پایدار و زمینه ساز همکاری‌های منطقه‌ای در قفقاز ذکر کرد.
گفتنی‌ست، کریدور زنگزور (یا کریدور زنگه‌زور) به منطقه‌ای در جنوب قفقاز اشاره دارد که نقش مهمی در ارتباطات جغرافیایی و حمل‌ونقل در این منطقه ایفا می‌کند. این کریدور در واقع راهی است که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان، و در نهایت به ترکیه متصل می‌کند. کریدور زنگزور برای ایران به عنوان یک مسئله حساس و استراتژیک مطرح است، زیرا می‌تواند تاثیرات عمده‌ای بر روابط اقتصادی، امنیتی، و ژئوپلیتیکی ایران در قفقاز جنوبی داشته باشد.
تحلیل گران معتقدند اگرچه ایالات متحده و روسیه به صورت سنتی با طرح های ارائه شده از سوی یکدیگر مخالفت بوده و از دستکم زمان آغاز جنگ اوکراین، تقریبا هیچ گونه هدف مشترکی میان دو طرف به چشم نمیخورد، اما ظاهرا موضوع در خصوص زنگزور متفاوت است. آمریکا بارها در قالب بیانیه های رسمی کاخ سفید، خواستار ساخت کریدور زنگزور در داخل خاک ارمنستان و ایجاد اتصال میان نخجوان با ترکیه و جمهوری آذربایجان شده است. از سوی دیگر، روسیه نیز که پیشتر مخالف ساخت این کریدور بود، اکنون به حامی سفت و سخت آن تبدیل شده و مسکو نیز در حال حاضر، به دنبال ساخت این کریدور است.
ناظران سیاسی می گویند اصرار باکو برای ایجاد کریدور زنگزور در مرز با ایران و همراهی آنها با اسرائیل، تهران را سخت نگران کرده تا آنجا که اگر جمهوری آذربایجان قصد داشته باشد که دست به تغییرات مرزی بزند و از خطوط قرمز ایران عدول کند با واکنش جدی و محکم ایران مواجه خواهد شد. چه آنکه سیاست ایران در قفقاز مبتنی بر جانب داری از ارمنستان و آذربایجان نیست بلکه سیاست ایران مبتنی بر منافع و امنیت ملی خود است و در همین چارچوب است که اقدامات باکو برای اشغال جنوب ارمنستان یا احداث کریدور زنگزور با منافع ملی ایران در تضاد قرار گرفته است.
چند توصیه مهم به مقامات روسی
عصر ایرا در یادداشتی نوشت که باید چند نکته را به مقامات روسی یادآوری کرد:
اول این که وزارت خارجه روسیه اظهاراتی کرده که خلاف انتظار ایران بود؛ روسها به خوبی از طریق مقامات عالی کشورمان و در مواقع متعدد از موضع روشن و به حق ایران آگاه شده‌اند که جمهوری اسلامی ایران با هر نوع دالانی مانند زنگزور و غیر آن که نخجوان را به آذربایجان متصل کند مخالف است؛به همین دلیل این موضعگیری جای شگفتی و تعجب دارد!
دوم این که مقامات مسکو به خوبی آگاه هستند که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور مستقل که نسبت به کوچکترین تحولات در منطقه بخصوص قفقاز جنوبی مواضع دقیق و روشنی دارد، همواره در برابر آمریکا و غرب و همه کسانی که بدنبال سلطه در جهان هستند، ایستادگی کرده است و تحولات تاریخی بعد از انقلاب اسلامی ایران مؤید راهبرد اساسی تهران در ایستادگی در برابر زورگویان جهانی است.
سوم این که ایران به هیچ عنوان تغییری را در مرز خود و حاشیه‌های امنیتی آن در هیچ نقطه‌ای از کشور جمهوری اسلامی ایران نمی‌پذیرد.
چهارم این که بر اساس هیچ قاعده‌ای امنیت و موقعیت ژئوپلتیک هیچ یک از کشورهای موجود در قفقاز جنوبی بر دیگران ترجیحی ندارد؛ بنابراین به چه منظور دوستان روس ما فکر می‌کنند که برای رفع مشکلات آنها با ارمنستان باید از دالان زنگزور استفاده کنند؟
پنجم این که در زمانی که مسکو یا روسیه با کشور اوکراین در اوج جنگ بود، آمریکایی‌ها مثل ماری در پوست ناتو می‌خواستند در قفقاز جنوبی راهی باز کنند. ولی جمهوری اسلامی ایران به تنهایی با تمام قوت جلوی ناتو و آمریکا ایستاد. به طوری که دولت بایدن اعلام کرد که تنها مانع باز شدن دالان زنگزور ایران است.
روسیه همچنین باید به این امر توجه داشته باشد که در همین مسئله کریدور زنگزور، زمانی که خود این کشور در دو سال گذشته در مسئله اوکراین درگیر بوده، این ایران و شخص مقام معظم رهبری بودند که به تنهایی در قبال زیاده‌خواهی طرف‌های سودجو در این رابطه بخصوص غربی‌ها ایستادگی کرده و اجازه تعدی و تجاوز را به آنها ندادند.
چرایی اعلام این امر از سوی روسیه آن هم حالا که ایران به صراحت اعلام موضع کرده و این امر به مسئله قطعی در جهان تبدیل شده و ایستادگی ایران در این امر هم مورد اعتراف طرف‌ها است، مسئله‌ای تعجب‌برانگیز است!!
نکته ششم این که مقامات دو کشور خود را برای انعقاد رابطه راهبردی آماده می‌کنند و این امر نشانه اراده جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد نوعی رابطه راهبردی است. مسئله‌ای که از سوی مقامات ارشد روسیه بخصوص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری این کشور هم بر آن تاکید شده است.
باتوجه به توافق‌های بسیار مهم و صریح جناب آقای پوتین با مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران و هدف‌گذاری دو کشور در تقویت روابط راهبردی، چنین موضع گیری از وزارت خارجه روسیه موجب شگفتی است!! به نظر می‌رسد که باید برای وزارت خارجۀ روسیه معنای عملی «روابط راهبردی» را باز تعریف کرد.
هفتم این که اکنون به نظر می‌رسد که وزارت خارجه روسیه دچار توهم است و گمان می‌کند که مصلحتش در این است که با استفاده از این دالان موهوم زنگزور،که حتماً با مخالفت ایران ایجاد نخواهد شد، می‌توانند مشکل خود را با ارمنستان حل کنند.
خوب است یادآوری کنیم که باز کردن دالان زنگزور به معنای بستن یکی از دروازه‌های ایران به سمت اروپا است و تعداد همسایگان جمهوری اسلامی ایران را از 15 به 14 تقلیل میدهد.
با توجه به مفهوم «رابطه راهبردی» که ایران و روسیه به دنبال آن هستند، اتخاد گام‌های تاکتیکی از این دست در تضاد با مبانی رابطه راهبردی است.
نکته نهایی این که به احتمال زیاد اگر بخواهند چیزی به نام دالان در زنگزور یا غیر زنگزور باز کنند، قطعاً غربی ها مقاومت خواهند کرد و آنوقت این تضاد موجب ایجاد یک کانون التهاب جدید درست در کنار مرزهای بسیار حساس شمال غرب ایران خواهد شد.
اگر قرار باشد هر کشوری فکر کند برای حل مشکلات خود در خارج از مرزها با گشودن جبهه جدیدی از التهاب و درگیری به هزینه دیگران می‌تواند مشکل را حل کند آنوقت دیگر هیچ نقطه‌ای در دنیا امن نخواهد بود و یک آشوب همیشگی در جهان بوجود خواهد آمد.
