در روزهای پایانی سال که خانواده‌ها به شدت درگیر امور خانه تکانی هستند، بعضی والدین انتظاراتی از فرزندان خود دارند و برخی دیگر ترجیح می‌دهند همه کار‌ها را خودشان بدون دخالت فرزندان انجام دهند که در خصوص هر دو گروه، باید‌ها و نباید‌هایی وجود دارد و اگر والدین به آن بی‌توجه باشند، یک فرصت تربیتی ارزشمند را از دست داده اند. نکته مهم این است که نه سخت گیری و نه بی‌توجهی نسبت به مداخله بچه‌ها در خانه تکانی، هیچ کدام نمی‌تواند دستاورد‌های خوشایندی به همراه داشته باشد. در این گزارش همراه با «مریم شفیع زاده»؛ کارشناس ارشد روانشناسی و مربی فرهنگی کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان، یکسری از این باید و نباید‌ها و اثرات آن در پرورش بچه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
با خانه تکانی، فرزندپروری کنید
بچه‌ها عضوی از خانواده هستند و به اعتقاد روانشناسان کودک و خانواده، لازم است در برخی از امور خانه از جمله خانه تکانی مشارکت داشته باشند، این کار دستاورد‌هایی همچون آشنایی با سنت ها، تقویت حس موثربودن و یکسری آموزه‌های تربیتی به همراه دارد.
کارشناس ارشد روانشناسی در این باره توضیح می‌دهد: «خانه تکانی شاید به ظاهر یک کار نظافتی ساده باشد، اما یک بخشی از روند رشد کودک در بطن خانواده است و بسیار اهمیت دارد که این فرصت را به فرزندانمان بدهیم تا به ما کمک کنند و در حین یادگیری حس همکاری و تعامل، با سختی کار و پشتکار والدین برای پشت سر گذاشتن این سختی آشنا شوند. آنها همچنین می‌فهمند که هرکار سختی با تقسیم وظایف، نه تنها دیگر سخت نیست، بلکه می‌تواند به اتفاقی لذتبخش تبدیل شود. کار‌های مشارکتی از جمله خانه تکانی دسته جمعی، آورده هایی، چون تحکیم خانواده، ایجاد درک متقابل بین والدین و فرزندان و برقراری ارتباط موثر بین اعضای خانواده را به همراه دارد.»
وقتی کودک مواجهه با آشفتگی را می‌آموزد
خانه تکانی می‌تواند آموزش‌های نهان بسیاری برای فرزندان ما به همراه داشته باشد که یکی از مهمترین دستاوردهایش، مواجهه با مشکلات و آشفتگی‌ها در آینده است، البته به شرط آنکه والدین بتوانند از خانه تکانی، تصویری جالب و جذاب بسازند و سپس از دل آن، درس‌هایی را در وجود فرزندانشان نهادینه کنند.
شفیع زاده می‌گوید: «این کمک گرفتن از بچه‌ها مثل تیغ دولبه است. اگر بتوانیم با ایجاد حس خوشایند در بچه ها، آنها را درگیر کار کنیم، قطعا مواجهه با سرگشتگی و آشفتگی را یاد می‌گیرند و می‌توانند در زندگی آینده و در فضا‌هایی از جمله مدرسه، محیط کار، اجتماع و…، به عنوان افرادی موفق، آشفتگی‌ها را مدیریت کرده و به آنها سامان دهند، اما درمقابل اگر والدین، آن حس خوشایند را برای بچه‌ها به وجود نیاورند و خانه تکانی به عنوان خاطره‌ای بد در ذهنشان بماند، می‌تواند تاثیر بسیار بدی در ناخودآگاه آنها گذاشته و ساماندهی آشفتگی‌های آینده را برایشان دشوار می‌کند.»
بچه‌ها را با ایجاد حس لذت پای کار بیاورید
معمولا هیچ کاری با اجبار و تحکم به نتیجه نمی‌رسد. این موضوع در مورد همه آدم‌ها از کودکان گرفته تا بزرگسالان صدق می‌کند و والدین نیز باید روش‌های درست بیان انتظار و ایجاد انگیزه را بدانند تا به نتیجه مطلوب برسند. مثلا در مورد موضوعی مثل کمک گرفتن از آنها برای مشارکت در خانه تکانی، هیچ وقت نباید بچه‌ها را تحت فشار گذاشت، بلکه باید از شیوه‌های انگیزشی کمک گرفت.
مربی کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان در این باره می‌گوید: «اینکه چطور از بچه‌ها کمک بخواهیم که خسته و اذیت نشوند و خانه تکانی به اتفاقی لذتبخش تبدیل شود، مساله بسیار مهمی است. یکی از اصول ترغیب بچه‌ها برای انجام هرکار سخت و آسانی، ایجاد حس لذت بخشی است. ما اگر در آموزش و تربیت بچه‌ها به این اصل توجه نداشته باشیم، هیچ گاه نمی‌توانیم چیزی را به آنها یاد داده و در وجودشان ماندگار کنیم. بچه‌ها حتما باید در پروسه یادگیری غیرمستقیم، از انجام آن کارکیف کنند، حالا می‌خواهد آموزش یک محتوای درسی و علمی باشد یا تربیتی و اخلاقی. با این تفاسیر اگر بتوانیم خانه تکانی را به اتفاقی لذتبخش تبدیل کنیم، حتما شاهد همراهی بچه‌ها خواهیم بود.»
لذت بخشی کار‌ها با چه شیوه ای؟
کمک گرفتن از بچه‌ها در کار‌های مختلف با ایجاد چاشنی تفریح و نشاط مثل تایم زنگ استراحت و دورهمی با خوراکی‌های جذاب، تشویق‌های ساده مثل اینکه چقدر خوشحالم امسال به ما کمک می‌کنی، چقدر کارت را خوب انجام دادی و… باعث ایجاد حس شادی و پویایی در بچه‌ها می‌شود؛ البته باید به این نکته توجه داشت که مسئولیت‌ها باید متناسب با سن و توان بچه‌ها به آنها سپرده شود تا از پس کار برآمده و از موفقیت خود لذت ببرند.
شفیع زاده توضیح می‌دهد: «گاهی می‌بینیم که بچه‌ها در انجام مسئولیت‌هایشان کوتاهی می‌کنند که در اکثر مواقع، این اتفاق به دلیل ندانستن روش درست انجام و گنگ بودن آن کار می‌افتد، بنابراین والدین به جای سپردن یک مسئولیت کلی به فرزندان مثل اینکه «اتاقت را جمع کن»، باید مسئولیت‌های جزیی به آنها بدهند. طبیعتا وقتی کودک نداند که قرار است چگونه اتاقش را جمع کند، کلافه می‌شود و شانه خالی می‌کند، اما اگر والدین مثلا به او بگویند «کتاب‌هایت را در قفسه، لباس‌هایت را در کشو و اسباب بازی‌ها را در کمد بگذار»؛ تکلیف او با وظایفش مشخص است و با انجام درست کارش، از آن لذت هم می‌برد. تازه بعد از آن، دیگر خود او تمایل دارد در کار‌های بیشتری به والدین کمک کند، چون شیرینی نظم را چشیده و از اینکه توانسته به یک بی‌نظمی و آشفتگی سرانجام دهد، حس خوشایندی پیدا می‌کند.»
حاشیه امن کودک را به خطر نیندازید
یکی از مهمترین عوامل اثرگذار در جذاب کردن خانه تکانی برای بچه ها، آرامش والدین و جلوگیری از تنش در خانه است که متاسفانه به سبب فشار کار خانه تکانی ممکن است، والدین از این آرامش فاصله بگیرند و این بزرگترین آسیب برای بچه هاست. «وقتی بچه‌ها ببینند که مادر کلافه و پدر عصبی است، از عید و خانه تکانی زده می‌شوند، چون حاشیه امنی که داشته‌اند را از بین رفته می‌بینند، دچار اضطراب می‌شوند و این نیز نتیجه بسیار منفی در روحیه بچه‌ها می‌گذارد.»
شفیع زاده ادامه می‌دهد: «خیلی مهم است که والدین صبور باشند و کاملا حساب شده از بچه‌ها کمک بگیرند. ما باید به این فرآیند به عنوان یک کلاس آموزشی خیلی مهم نگاه کنیم، نه اینکه صرفا نظافت و نظم را در اولویت بگذاریم، زیرا اصلا این موضوع برای کودک قابل درک نیست و اگر جذابیت نظم و کمک را برایش ایجاد نکنیم، حتی از به هم ریختگی لذت هم می‌برد و اصلا تمایلی به جمع و جور شدن خانه ندارد، پس با رفتار حساب شده است که می‌توان فرآیند خانه تکانی و نظم را برای بچه‌ها جا انداخت و لذتبخش کرد.»
منبع: فارس
