در شرایطی که صادرات محصولات لبنی کشور طی یک‌سال گذشته با رشدی قابل توجه مواجه شده، وضعیت تولید و مصرف داخلی این محصولات با چالش‌های جدی روبه‌روست. از یک‌سو آمار‌ها از افزایش ۴۳ درصدی صادرات لبنیات خبر می‌دهد، و از سوی دیگر، تعطیلی حدود هزار واحد تولیدی کوچک و متوسط و کاهش مصرف سرانه لبنیات در کشور، زنگ خطر امنیت غذایی را به صدا درآورده است. سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران با اشاره به مشکلات ساختاری صنعت لبنیات، از جمله ضعف شبکه توزیع و سود پایین، خواستار توجه جدی به سیاست‌های حمایتی و ترویجی در حوزه مصرف داخلی شد.
محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران، در گفت‌وگویی با برنامه رادیو اقتصاد در این خصوص اظهار کرد: تعطیلی برخی واحد‌های لبنی در کشور، تحت تأثیر عواملی مانند ناتوانی در توزیع مؤثر محصولات و ضعف در شبکه‌های توزیع، باعث کاهش تولید، بیکاری کارکنان و بروز تأثیرات منفی بر امنیت غذایی شده است.
وی با بیان اینکه پیگیری‌های مستمر و همکاری دستگاه‌های مختلف موجب بازگشت برخی از این واحد‌ها به چرخه تولید شده است، گفت: در دهه ۱۹۶۰ میلادی در آلمان سه هزار واحد تولید لبنی فعال بودند که این تعداد امروز به حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ واحد رسیده است. این تغییر به دلیل تمرکز بر حجم تولید، به‌روزرسانی ماشین‌آلات و توسعه شبکه‌های توزیع اتفاق افتاده است. در کشور ما نیز واحد‌هایی که نتوانند شبکه توزیع مؤثری داشته باشند، متأسفانه محکوم به شکست هستند.
فربد افزود: صنعت لبنیات با حاشیه سود ناچیزی فعالیت می‌کند. در حال حاضر میانگین سود واحد‌های لبنی حاضر در بورس اوراق بهادار تهران حدود پنج درصد است، در حالی که قانوناً مجاز به سود ۱۷ درصدی هستند. کوتاه بودن عمر مفید محصولات لبنی و ضعف در توزیع، از عوامل دیگر آسیب‌پذیری این صنعت محسوب می‌شود.
سخنگوی انجمن صنایع لبنی ادامه داد: در دوره‌ای که یارانه شیر‌های کیسه‌ای حذف شد، واحد‌های تک‌محصولی نخستین گروهی بودند که تعطیل شدند. در مقابل، واحد‌های چندمحصولی که شبکه توزیع قوی داشتند، توانستند به فعالیت خود ادامه دهند. هم‌اکنون تصور می‌شود حدود ۳۰۰ واحد لبنی فعال در کشور وجود دارد، در حالی که پیش از این تعداد واحد‌های فعال به ۱۲۰۰ می‌رسید. در نتیجه، حدود ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد کوچک و متوسط طی این سال‌ها تعطیل شده‌اند.
وی درباره دلایل تعطیلی این واحد‌ها اظهار کرد: بسیاری از این واحد‌ها مجوز فعالیت خود را از وزارت جهاد کشاورزی دریافت کرده بودند. امروز بخشی از این واحد‌ها به دلایل ساختاری توان بازگشت به چرخه تولید را ندارند و خود مالکان نیز تمایلی به ازسرگیری فعالیت نشان نمی‌دهند.
فربد درباره استفاده از تجهیزات واحد‌های تعطیل‌شده گفت: ماشین‌آلات این واحد‌ها عموماً قدیمی و غیرقابل استفاده مجدد در خطوط تولید مدرن هستند. علاوه بر این، در کشور ما مانند برخی ورزش‌های گروهی، در تجمیع واحد‌های تولیدی نیز همکاری و علاقه‌مندی کمتری وجود دارد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره کارخانه‌ای در استان تهران که به دلیل قطع قرارداد شیر مدارس تعطیل شده بود، توضیح داد: وابستگی کامل یک واحد تولیدی به پروژه‌هایی مانند شیر مدارس، ریسک تعطیلی را افزایش می‌دهد. تجربه نشان داده است که در صورت توقف پروژه‌های یارانه‌ای، واحد‌های کوچک آسیب‌پذیرتر هستند.
سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران اظهار کرد: لبنیات نقش بسیار مهمی در تأمین سلامت بدن دارند. این محصولات منبع خوبی از کلسیم، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف هستند که برای عملکرد صحیح بدن ضروری‌اند.
وی با اشاره به افزایش صادرات لبنیات گفت: خبر‌ها نشان می‌دهد که صادرات لبنیات کشور ۴۳ درصد رشد داشته است. بر اساس آمار گمرک ایران، در ۱۱ ماهه سال ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل، صادرات لبنیات از نظر ارزشی ۴۳ درصد و از نظر وزنی ۱۹ درصد رشد داشته است. این افزایش ارزش صادرات فراتر از رشد وزنی به دلیل تنوع محصولات صادراتی است.
فربد افزود: در بخش صادرات کره نیز شاهد رشد قابل توجهی بوده‌ایم؛ به‌طوری که ارزش صادرات کره نسبت به سنوات قبل، نزدیک به ۲۶۲ درصد افزایش یافته است.
وی درباره مصرف سرانه لبنیات در کشور توضیح داد: در ایران مصرف سرانه لبنیات معادل یک‌چهارم میانگین جهانی است. این کاهش مصرف ممکن است به دلایل مختلفی از جمله قیمت بالا و تغییر ذائقه مردم باشد. در واقع به جای اینکه محصولات خود را در داخل کشور مصرف کنیم، به دلیل درآمد ناکافی مردم برای تأمین نیاز‌های لبنی، ناچار به صادرات این محصولات می‌شویم.
فربد تصریح کرد: یکی از راهکار‌ها برای بهبود وضعیت مصرف لبنیات در کشور، ترویج فرهنگ مصرف لبنیات در جامعه است. خوشبختانه برای سال تحصیلی آینده، رئیس‌جمهور حدود ۶ هزار میلیارد تومان بودجه برای اجرای طرح «شیر مدارس» اختصاص داده‌اند که می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
گفتنی است، بر اساس آمار‌های موجود، میزان صادرات کره در سال گذشته ۳۳ هزار و ۱۹۲۴ تن به ارزش ۱۶۹ میلیون دلار بوده است، در حالی که میزان صادرات در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۳ هزار و ۳۰۵ تن به ارزش ۴۶ میلیون دلار بوده است. این آمار‌ها نشان‌دهنده رشد ۱۵۵ درصدی در حجم صادرات و رشد ۲۶۲ درصدی در ارزش صادرات کره هستند.
