تحقیقات جدیدی که توسط پژوهشگران دانشگاه کارنگی ملون و مایکروسافت انجام شده، نشان می‌دهد که احتمالاً این نگرانی بی‌مورد نیست. اما موضوع پیچیده‌تر از آن است که بتوان به سادگی آن را تأیید یا رد کرد.
تفکر انتقادی چیست و چرا اهمیت دارد؟
تفکر انتقادی به توانایی ارزیابی، تحلیل و استدلال منطقی گفته می‌شود که بر پایه دقت، وضوح، انسجام و بی‌طرفی است. عواملی مانند باورها، سوگیری‌های شناختی و الگوهای ذهنی ناقص می‌توانند بر کیفیت تفکر ما تأثیر بگذارند.
یکی از مدل‌های سنتی تفکر، نظریه‌ای است که بنیامین بلوم، روانشناس آموزشی در سال ۱۹۵۶ ارائه داد. بر اساس این مدل، فرآیند تفکر شامل یادآوری اطلاعات، درک، کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزیابی است. با این حال، برخی منتقدان این نظریه را به چالش کشیده‌اند و آن را چندان دقیق نمی‌دانند.
آیا اعتماد بیش از حد به هوش مصنوعی، تفکر انتقادی را کاهش می‌دهد؟
پژوهش‌هایی که اخیراً منتشر شده‌اند، ارتباطی بین استفاده مداوم از ابزارهای هوش مصنوعی و کاهش توانایی تفکر انتقادی نشان می‌دهند. مطالعه جدید نیز این موضوع را بررسی کرده است.
محققان در این پژوهش ۳۱۹ متخصص در حوزه‌های مختلف از جمله پزشکی، آموزش و مهندسی را مورد بررسی قرار دادند. یافته‌های این تحقیق نشان داد افرادی که بیشتر به هوش مصنوعی اعتماد دارند، کمتر از تفکر انتقادی استفاده می‌کنند. همچنین کسانی که اعتماد بیشتری به توانایی‌های شخصی خود دارند، تفکر انتقادی بیشتری به کار می‌گیرند.
همچنین مشخص شد که کاربران هنگام استفاده اولیه از هوش مصنوعی، کمتر به تفکر انتقادی متکی هستند، اما در مرحله بررسی و اصلاح خروجی‌های سیستم، تفکر انتقادی بیشتری نشان می‌دهند.
در محیط‌های کاری حساس، مانند حوزه سلامت و مهندسی، نیاز به ارائه نتایج دقیق و ترس از پیامدهای خطا، باعث می‌شود که کاربران خروجی‌های هوش مصنوعی را با دقت بیشتری بررسی کنند. اما به‌طور کلی، بیشتر شرکت‌کنندگان معتقد بودند که مزایای بهره‌وری ناشی از استفاده از هوش مصنوعی، ارزش صرف وقت برای بررسی نتایج را دارد.
چگونه می‌توان تفکر انتقادی را حفظ کرد؟
نویسندگان این پژوهش پیشنهاد می‌کنند که ویژگی‌هایی به سیستم‌های هوش مصنوعی افزوده شود که کاربران را به بررسی دقیق‌تر و تفکر انتقادی ترغیب کند. اما آیا این کافی است؟
تفکر انتقادی نباید صرفاً در مرحله بررسی نتایج انجام شود، بلکه لازم است از ابتدا و در تمام مراحل استفاده از هوش مصنوعی به کار گرفته شود، از جمله هنگام فرموله کردن پرسش‌ها، تحلیل فرضیات و ارزیابی دقت و بی‌طرفی داده‌های تولیدشده.
آیا می‌توان از هوش مصنوعی برای تقویت تفکر انتقادی استفاده کرد؟
اگر از هوش مصنوعی به شیوه‌ای سنجیده و آگاهانه استفاده شود، ممکن است بتواند به تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی کمک کند، درست مانند ابزارهای آموزشی گذشته که فرآیند یادگیری را تسهیل کردند.
اما اگر به هوش مصنوعی اجازه دهیم بدون تحلیل و بررسی، جایگزین تفکر ما شود، در نهایت نه‌تنها بهره‌وری ما افزایش نمی‌یابد، بلکه توانایی تحلیل و تصمیم‌گیری مستقل نیز کاهش پیدا خواهد کرد.
پس پیش از آنکه اجازه دهیم یک سیستم هوشمند برای ما فکر کند، باید خودمان را به متفکرانی قوی تبدیل کنیم.
