اخیراً امارات و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا بیانیه‌ای صادر کرده و از ایران خواسته‌اند که به آنچه «اشغال» جزایر سه‌گانه ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی می‌نامند، پایان دهد. این بیانیه در تضاد با اسناد تاریخی و رسمی بین‌المللی است که مالکیت این جزایر را به‌صراحت متعلق به ایران می‌دانند. اما داستان این جزایر چیست و چرا امارات متحده عربی ادعای مالکیت بر آنها را دارد؟
پیشینه جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد و این جزایر همواره بخشی از خاک ایران بوده‌اند. حتی در زمان قاجار که انگلیس برای حفظ منافع استعماری خود وارد خلیج فارس شد، این جزایر همچنان به ایران تعلق داشتند. اما در دوران مظفرالدین شاه قاجار، بریتانیا به دلیل منافع استراتژیک و تجاری خود این جزایر را به اشغال درآورد و تسلط ایران بر این منطقه تضعیف شد. با گذشت بیش از ۷۰ سال، در سال ۱۳۵۰، ایران موفق شد با خروج بریتانیا از خلیج فارس کنترل جزایر سه‌گانه را به دست بگیرد و اداره آنها را به طور رسمی از نو آغاز کند.
در همان سال، امارات متحده عربی به عنوان کشوری تازه تأسیس اعلام موجودیت کرد و بدون توجه به سابقه تاریخی مالکیت ایران، ادعای مالکیت بر جزایر سه‌گانه را مطرح کرد. از آن زمان، امارات متحده هر از گاهی تنش‌هایی در این زمینه ایجاد کرده و به دنبال کسب مالکیت این جزایر بوده است.
چرا جزایر سه‌گانه مهم‌اند؟
موقعیت استراتژیک جزایر سه‌گانه و قرار گرفتن آنها در مجاورت تنگه هرمز، اهمیت این منطقه را برای کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی دوچندان کرده و به همین دلیل اختلافات بر سر مالکیت این جزایر همواره مسئله‌ای حساس و پیچیده بوده است. تنگه هرمز یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین نقاط تجاری و نظامی جهان محسوب می‌شود. این تنگه به عنوان شاهراه تجارت نفت، روزانه حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از نفت جهان را جابه‌جا می‌کند و به همین دلیل کنترل بر آن برای کشورهای منطقه و حتی قدرت‌های جهانی اهمیت زیادی دارد. جزایر سه‌گانه به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز نه‌تنها از نظر جغرافیایی بلکه از لحاظ ژئوپلیتیکی و اقتصادی نیز اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. مالکیت و کنترل بر این جزایر به معنای داشتن نفوذ بر تنگه هرمز و دسترسی به منافع استراتژیک در این منطقه حیاتی است. براساس داده‌های اطلاعات انرژی ایالات متحده، سهم نفت عبوری از تنگه هرمز در دوره زمانی ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ بین ۲۰ تا ۳۰ درصد نوسان داشته است که نشان می‌دهد این تنگه به عنوان یک مسیر حیاتی برای عرضه جهانی نفت اهمیت استراتژیکی دارد. نوسانات در این سهم نیز بازتاب‌دهنده تغییرات تقاضای جهانی، تحولات ژئوپلیتیکی و شرایط اقتصادی بوده است.
چرا امارات دست بردار جزایر ایرانی نیست؟
علاوه بر این، جزایر سه‌گانه از نظر نظامی و دفاعی نیز برای ایران اهمیت دارند. این جزایر در نزدیکی خلیج فارس و تنگه هرمز واقع شده‌اند و به عنوان پایگاه‌های دفاعی ایران در این ناحیه عمل می‌کنند. موقعیت استراتژیک این جزایر به ایران اجازه می‌دهد که در صورت وقوع تهدیدات نظامی یا بروز تنش‌های منطقه‌ای از مرزهای آبی خود دفاع کند و امنیت خلیج فارس را تأمین کند. اگر ایران کنترل این جزایر را از دست دهد، بخش مهمی از نفوذ و قدرت نظامی خود را در تنگه هرمز و خلیج فارس از دست خواهد داد.
راه مقابله با ادعاهای امارات چیست؟
با توجه به اهمیت این جزایر و ادعاهای مکرر امارات، ایران می‌تواند چند اقدام اساسی را در جهت حفظ مالکیت خود و مقابله با این ادعاها انجام دهد. یکی از اقدامات مهم، تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی است. ایران می‌تواند با برقراری روابط دیپلماتیک قوی‌تر با کشورهای همسایه و قدرت‌های جهانی، مشروعیت خود را در این زمینه تثبیت کند و از آن به عنوان ابزاری برای حل تنش‌ها بهره گیرد. ارائه مستندات تاریخی و حقوقی که مالکیت ایران بر این جزایر را به اثبات می‌رساند نیز می‌تواند موضع ایران را تقویت کرده و نشان دهد که این جزایر همواره بخشی از خاک ایران بوده‌اند.
تقویت حضور نظامی و امنیتی در این جزایر نیز راهکاری دیگر برای ایران به شمار می‌آید. این اقدام پیامی قاطع برای تأکید بر مالکیت ایران بر جزایر و مقابله با هر گونه تهدید خواهد بود. همچنین، ایران می‌تواند از طریق سازمان‌های بین‌المللی و نهادهایی مانند سازمان ملل، ادعاهای خود را به‌طور رسمی مطرح کرده و به جهان ثابت کند که این جزایر همواره بخشی از خاک ایران بوده‌اند. آگاهی‌بخشی عمومی نیز اقدامی مؤثر برای اطلاع‌رسانی به مردم ایران و دیگر کشورها درباره اهمیت این جزایر، تاریخچه آنها و اهمیت سیاسی و اقتصادی مالکیت بر آنها است.
تأسیس مناطق آزاد تجاری در این جزایر با معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات تجاری می‌تواند جذابیت اقتصادی زیادی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی داشته باشند
با توجه به این شرایط و اهمیت راهبردی جزایر سه‌گانه، به نظر می‌رسد که ایران باید هم‌زمان از ابزارهای دیپلماسی، حقوقی و نظامی برای حفظ و تثبیت مالکیت خود بر این جزایر استفاده کند و از منافع ملی و امنیتی خود در برابر هرگونه تهدید یا ادعای بی‌اساس دفاع نماید. اما مهم‌تر از همه این‌ها این است که دولت این جزایر سه‌گانه رو توسعه دهد به طوری که ایران نه تنها با توسعه اقتصادی جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی حضور خود را در این مناطق استراتژیک تثبیت می‌کند بلکه با ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی، اشتغال‌زایی و جذب سرمایه از مزایای اقتصادی این جزایر نیز بهره‌مند می‌شود.
دولت می‌تواند زیرساخت‌هایی نظیر بنادر مجهز برای بارگیری و تخلیه کالا، فرودگاه‌های کوچک و پایانه‌های دریایی بین‌المللی را در این جزایر احداث نماید. از آن‌جایی که این جزایر به تنگه هرمز نزدیک هستند دارای موقعیت ممتازی برای ترانزیت کالا می‌باشند. با بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تبدیل این جزایر به مرکز ترانزیت منطقه، ایران می‌تواند سهم بیشتری از تجارت دریایی و ترانزیت جهانی را جذب کند و از عواید مالی آن بهره‌مند شود. از سوی دیگر، این زیرساخت‌ها راه را برای تجارت دریایی بیشتر و تقویت صنایع وابسته به بنادر باز می‌کنند.
همچنین تأسیس مناطق آزاد تجاری در این جزایر با معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات تجاری می‌تواند جذابیت اقتصادی زیادی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی داشته باشند. ایجاد چنین مناطقی باعث می‌شود صنایع جدید و شرکت‌های بین‌المللی به جزایر سه‌گانه وارد شوند و درنتیجه تولید، صادرات و اشتغال افزایش یابد. با تبدیل این جزایر به قطب تجاری و اقتصادی، ارزآوری و رونق اقتصادی منطقه بیشتر خواهد شد.
جزایر سه‌گانه به دلیل موقعیت جغرافیایی، طبیعت بکر و تاریخچه کهن می‌توانند به مقصدی گردشگری تبدیل شوند. جذب گردشگران داخلی و خارجی به این جزایر، باعث ورود ارز و ایجاد اشتغال محلی می‌شود و نقش مثبتی در رونق اقتصادی و ارتقای سطح زندگی ساکنان بومی خواهد داشت.
در صورت امکان احداث پالایشگاه‌های کوچک، کارخانجات پتروشیمی و مراکز تولید انرژی خورشیدی و بادی در جزایر سه‌گانه و نزدیکی آنها به منابع نفت و گاز خلیج فارس می‌تواند بستر مناسبی برای ایجاد صنایع انرژی و پتروشیمی فراهم شود. توسعه این صنایع، نه‌تنها موجب افزایش ارزش افزوده در منطقه می‌شود بلکه با جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد شغل، مزایای اقتصادی فراوانی را به همراه دارد. تأسیسات تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌تواند نیاز جزایر به انرژی را تأمین کند و ایران را در مسیر کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی یاری دهد.
ایجاد مراکز علمی و تحقیقاتی در این جزایر می‌تواند نیروی کار ماهر را به این منطقه جذب کند و زمینه را برای تحقیقات دریایی، جغرافیایی و ژئوفیزیکی فراهم سازد. این اقدام، افزون بر تقویت جایگاه علمی و پژوهشی کشور به اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی منطقه کمک می‌کند و حضور ایران را در این جزایر تحکیم می‌بخشد
در واقع، پروژه‌های توسعه‌ای در این جزایر می‌توانند فرصت‌های شغلی متعددی برای نیروی کار محلی و غیر محلی ایجاد کنند، به‌طوری که جمعیت فعال و متخصص وارد این مناطق شوند. از این رو، سرمایه‌گذاری و توسعه در جزایر سه‌گانه، نه‌تنها در راستای منافع ملی و امنیت اقتصادی ایران است بلکه به شکل قابل‌توجهی به رونق و پیشرفت پایدار مناطق جنوبی کشور کمک می‌کند و زمینه‌ساز رشد متوازن و ماندگار برای این منطقه خواهد بود. در واقع با سکونت بیشتر افراد در بخش‌های قابل سکونت این جزایر دیگر پرونده ادعای مالکیت امارات متحده عربی بر این جزایر از میان خواهد رفت.
جزایر سه‌گانه را توسعه دهید
ایران در موقعیتی حساس قرار دارد که برخی کشورها از جمله امارات متحده عربی به دنبال مالکیت جزایر سه‌گانه آن است و از سوی دیگر هر روز با تحریم‌های بیشتری از سوی آمریکا و اروپا مواجه است. بنابراین کشور در شرایط سختی قرار گرفته و بهترین راه‌حل رد مالکیت امارات این است که هر چه سریع‌تر نسبت به توسعه این جزایر اقدام نماید. یعنی برای مقابله با این ادعاهای بی‌اساس و تثبیت مالکیت خود، ایران باید توسعه و سرمایه‌گذاری بیشتری در این جزایر انجام دهد. با تقویت زیرساخت‌های اقتصادی، تجاری و جمعیتی در این مناطق، ایران می‌تواند حضور خود را مستحکم کرده و هرگونه ادعای مالکیت دیگر کشورها را خنثی کند.
