به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، فاطمه ست المشایخ، از بانوان نامی شیعه در قرن هشتم و نهم است که خاندانش به شرف و تقوا و دانش و فضیلت معروف بودند. او در منطقه شام پا به عرصه وجود نهاد و چهارمین فرزند شهید اول، محمد بن مکی بود.
بنابر روایت حوزه، ست المشایخ بانویی محترم، فاضل، عالمه، فقیه، صالحه و علاقه مند به علم بود، در دامان پدر بزرگوارش، پرورش و به درجات عالی علم و دانش دست یافت. کنیه اش «ام الحسن» و لقب مشهورش ست المشایخ است.
* تبار و خاندان
«فاطمه ست المشایخ» از شخصیت ها و فقهای نامداری است که پدر و مادر و اجداد وی، همه از فرزانگان و دانشمندان شایسته جهان اسلام به شمار می رفتند.
وی در خانواده ای محترم تربیت شد که همه اهل دانش، فضیلت و تقوا بوده، برای نشر معارف اسلامی بسیار تلاش می کردند. نَسَب او به چهار قبیله بزرگ و مهم عرب در صدر اسلام، ینی قبیله های همدان، اوس، خزرج و مطلب می رسد.
* شخصیت پدر
پدر فاطمه، شیخ شمس الدین محمد بن احمد بن مکی جزینی عاملی شامی مطلبی اوس خزرجی همدانی، مشهور به «شهید اول» است.
وی در یکی از خاندان های علمی و بزرگ شیعه در روستای جزین، از مناطق جبل عامل چشم به جهان گشود. شیخ جمال الدین مکی، شیخ اسد الدین ضایغ جزینی، فخر المحققین (فرزند علامه حلی)، تاج الدین سید محمد بن قاسم، سید عمید الدین عبدالمطلب، سید ضیاءالدین و قطل الدین رازی برخی از استادان شهید اول هستند.
العقیده، اربعون حدیثاً، مزار، مجموعه اجازات، دیوان شعر، الفیه، البیان و غایه المراد فی شرح نکت الارشاد و چندین کتاب دیگر از آثار قلمی است که مشهورترین آنها اللمعه الدمشقیه است، وی در سال 768ه.ق به شهادت رسید.
* شخصیت مادر
مادر بانو فاطمه، بانویی آگاه به فقه و اهل دانش بوده و مورخان،نام آن را در تاریخ «ام علی» ثبت کرده اند. در برخی منابع آمده است: علت شهرت همسر شهید به کنیه، ام علی این بود که فرزند میانی وی که علی نام داشت، از دیگر برادرانش عالم تر و فاضل تر بود. وی دختر اسدالدین ضایغ جزینی، از علما و فقهای بزرگ جبل عامل بود. ام علی بسیاری از علوم را از پدر بزرگوارش و همسر خویش آموخته بود. شهید اول همواره او را ستوده، زنان را برای فراگیری برخی مسائل فقهی و..، به وی ارجاع می داد. شیخ حر عاملی درباره این بانوی عالم و فقیه چنین نوشته است: «ام علی، زنی با فضل و دانش، پرهیزگار و اهل عبادت بود… .
* شخصیت برادران
فاطمه سه برادر داشت:
* شیخ رضی الدین ابوطالب محمد که از پدرش حدیث روایت کرده است و شیخ حر عاملی درباره اش می گوید: وی دانشمند فاضل و بزرگواری بود که از پدرش و ابن معیه و دیگران نقل حدیث می کرد.
*ضیائ الدین ابوالقاسم علی که وی نیز فردی دانشمند، محقق، اهل ورع و پرهیزکاری بود که از پدرش و دیگر فقها نقل حدیث کرده است.
* شیخ جمال الدین ابومنصور حسن که این برادر نیز دانشمند، فقیه و محقق بود که از پدرش نقل حدث کرده است.
* شخصیت علمی
فاطمه ست المشایخ به علم و دانش علاقه بسیاری داشت. وی از شاگردان پدرش بود و تا حد امکان از دانش آن فقیه بزرگوار بهره جست. پدرش همواره فاطمه را می ستود و شاگردانی را برای آموزش به ایشان می سپرد. وی نیز در تربیت شاگردانی که پدرش به او سپرده بود، بسیار دقت و تلاش می کرد تا جایی که وی را ست المشایخ، به معنای سرور استادان حدیث نامیده اند. وی از بانوان بزرگ شیعه بود که مراتب دانش، تقوا و بی توجهی به دنیا و همت بلندش برای کسب فضایل و کرامت های انسانی در تاریخ روشن می شود. بر اساس اسناد تاریخی، این بانوی اسلام شناس، حاضر شد فقط در راه خشنودی خدا و در ازای دریافت چندین کتاب فقهی بزرگان شیعه و قرآنی که هدیه سلطان علی بن مؤید، حاکم سربداران خراسان به پدرش بود، از تمامی اموالی که از پدرش به او رسیده بود، بگذرد و آنها را ببخشد.
* دریافت اجازه نقل روایت
فاطمه ست المشایخ از برخی بزرگان از جمله پدرش محمد بن مکی و استاد پدرش تاج الدین سید محمد بن قاسم، معروف به ابن معیه که از فقهای بزرگ حله و از شاگردان علامه حلی و در علوم فقه، حدیث، شعر و ادب، استادی زبردست به شمار می رفت و در علم انساب نیز مهارت و تخصص داشت، اجازه روایت حدیث دریافت کرد.
* در نگاه بزرگان
تراجم نگاران مشهور شیعه، مقام علمی و جایگاه معنوی والای ست المشایخ را چنین ستوده اند:
شیخ حر عاملی درباره او می نویسد: او بانویی عالم، فاضل، فقیه، صالح و عابد بود و مدح و ثنای او را از مشایخ شنیده ام. او از پدرش روایت می کرد. پدرش محمد بن مکی، او را بسیار می ستود و زنان را به اقتدا و پیروی او امر کرده و به آنها توصیه می کرد که احکام حیض (احکام خاصه زنان) و نماز و… را از او بپرسند.
سید محمد باقر خوانساری درباره اش می نویسد: فاطمه ست المشایخ که عالمه فاضله و فقیه بود و او در میان بانوان شیعه نمونه بود و همتا و نظیر وی فاطمه سیده المشایخ، دختر ابن معیه و دختر مولانا مجلسی اول است.
