ترمز موتور چیست و چرا استفاده از آن در برخی نقاط ممنوع است؟

قطعا همه شما پیش از گرفتن گواهینامه رانندگی دوره‌های آموزشی شفاهی و عملی را گذرانده‌اید. این دوره‌ها اطلاعات عمومی فراوانی در خصوص چگونگی کار کردن با خودرو، علائم راهنمایی، حقوق رانندگان و عابران پیاده و دیگر موارد را در اختیارتان قرار می‌دهند. با این وجود هنگامی که در واقعیت پشت فرمان قرار بگیرید با مفاهیمی آشنا خواهید شد که برخی از آن‌ها را هرگز در هیچ کتاب تعلیم رانندگی مطالعه نکرده‌اید. یکی از این مفاهیم «ترمز موتور» است که شاید اسم عجیبی داشته باشد؛ اما احتمالاهمه شما تا کنون از آن بارها استفاده کرده‌اید.

ترمز موتور (Engine Brake) در حقیقت روشی است که از طریق آن می‌توان سرعت خودروی در حال حرکت را بدون نیاز به فشردن پدال ترمز آهسته‌تر کرد. این کار اما در بسیاری شرایط غیرمجاز بوده و در صورت انجام آن جریمه خواهید شد.

ترمز موتور چیست؟

حتما برای شما هم پیش آمده که در حین حرکت در یک جاده یا خیابان به‌جای این که پدال ترمز را فشار دهید، برای کاهش سرعت خود پا را از روی گاز برداشته‌اید. در این صورت شما بدون آنکه بدانید از ترمز موتور استفاده کرده‌اید.

زمانی که پا را از روی پدال گار برمی‌دارید، دریچه‌های احتراق موتور بسته شده و ورود جریان هوا به داخل سیلندر متوقف می‌شود. این مساله باعث ایجاد مقاومت در داخل سیلندر می‌شود که در نتیجه به‌جای آن که خودرو به سمت جلو حرکت کند، تکانه حرکتش در نقش بازدارنده عمل کرده و منجر به کند شدن آن خواهد شد.

مفهوم انجین بریک را البته نباید با خلاص کردن اشتباه بگیرید؛ زیرا با خلاص کردن موتور، در حقیقت کلاچ و پیشرانه را از مدار حرکت خودرو خارج کرده و دیگر از طریق موتور قادر به کنترل سرعت خودرو نیستید. در این شرایط تنها روش برای کنترل سرعت خودرو استفاده از پدال ترمز خواهد بود.

آیا ترمز موتور همان «دنده معکوس دادن» به خودرو است؟

مفاهیم ترمز موتور و دنده معکوس دادن به خودرو معنایی مشابه با یکدیگر داشته و هردو برای کنترل سرعت آن به کار می‌روند. دنده معکوس دادن در حقیقت روشی فعال‌تر برای مدیریت سرعت خودروست که در آن با سنگین‌تری کردن دنده، دور موتور افزایش پیدا کرده و مقاومتی اضافی در پیشرانه ایجاد می‌شود. در عین حال ترمز موتور صرفا همان برداشتن پا از روی پدال گاز بدون تغییر دنده است.

البته باید دقت کرد که با سنگین‌تر کردن دنده شما در حقیقت موتور را مجبور می‌کنید که با شدت بیشتری کار کند. همین مساله باعث خواهد شد که شدت افت سرعت نسبت به دنده‌های سبک‌تر بیشتر باشد.

از طرف دیگر مفهوم دیگری از ترمز موتور نیز «ترمز جیک» (Jake Brake) است که بیشتر برای خودروهای سنگین کاربرد داشته و با تغییر زمان‌بندی دریچه‌های خروج هوا سرعت اتومبیل را کاهش می‌دهد. زمانی که مکانیزم ترمز جیک را فعال می‌کنید، دریچه‌های خروج در انتهای هر چرخه فشرده‌سازی هوا باز شده و در نتیجه هوای فشرده از سیلندر خارج خواهد شد. این خروج ناگهانی هوا نیروی بازدارنده قدرتمندی ایجاد می‌کند که باعث افت سرعت خودرو خواهد شد.

ترمز جیک همان‌طور که اشاره شد بیشتر برای خودروهای سنگین کاربرد داشته و یکی از روش‌های مورد علاقه رانندگان این خودروهاست؛ زیرا مانع از درگیر شدن ترمزها شده و باعث دیرتر فرسوده شدن آن‌ها می‌شود. در عین حال صدای تولید شده توسط این سیستم ترمز بسیار شدید است و ممکن است افراد حاضر در محیط را اذیت کند.

آیا استفاده از انجین بریک خطرناک است؟

بسیاری رانندگان نیمه‌حرفه‌ای گمان می‌کنند استفاده از ترمز موتور می‌تواند فشار روی سیستم ترمز را کاهش داده و فرسودگی و سایش لنت‌ها و دیگر بخش‌های سیستم ترمز را عقب می‌اندازد. از سوی دیگر به دلیل قطع ورودی سوخت به محفظه احتراق در این شرایط عملا مصرف سوخت نیز کاهش پیدا می‌کند. این مسائل تا حد زیادی درست است؛ اما برخی ایرادات استفاده از ترمز موتور باعث می‌شود که بسیاری صاحب نظران استفاده از این مکانیزم را به‌هیچ وجه توصیه نکنند.

اگر از انجین بریک به‌طور دائمی استفاده کرده و این کار را به‌صورت ناگهانی یا پرفشار انجام می‌دهید، احتمال سایش و فشار بیش از اندازه روی کلاچ و گیربکس را افزایش خواهید داد و از این طریق ممکن است در دراز مدت به موتور خودرو آسیب برسانید. دقت کنید که با استفاده از ترمز موتور شما عملا گرمایی که به‌طور طبیعی باید توسط سیستم ترمز جذب شود را به سیلندر هدایت می‌کنید. بنابراین با این که این کار سیستم ترمز چند میلیون تومانی شما را در معرض آسیب کمتری قرار می‌دهد ممکن است به موتور شما آسیبی چند ده میلیون تومانی وارد کند!

از سوی دیگر هنگامی که حین رانندگی خصوصا در محیط‌های شلوغ از ترمز استفاده کنید، چراغ ترمز شما در عقب روشن شده و رانندگان پشت سر شما متوجه کاهش سرعتتان خواهند شد. از طرف دیگر اما انجین بریک با روشن شدن چراغ ترمز همراه نیست و در نتیجه ممکن است خطر تصادفات خیابانی و جاده‌ای را هم افزایش دهد. به همین دلیل ضروری است که اگر در جاده یا خیابانی شلوغ در حال حرکت هستید، به‌جای ترمز موتور از پدال ترمز خودروی‌تان استفاده کنید.

چرا استفاده از انجین بریک در برخی مناطق غیرقانونی است؟

استفاده از انجین موتور به‌طور کلی راه کم‌دردسر و منطقی برای کاهش سرعت بدون نیاز به ترمز گرفتن بوده و در اکثر نقاط دنیا برای خودروهای سواری و اتومبیل‌های سبک کاملا قانونی است. با این وجود اگر در خودروی سنگین خود قصد استفاده از ترمز جیک را داشته باشید ممکن است در برخی مناطق دنیا جریمه‌هایی در انتظارتان باشد.

دلیل اصلی این مساله صدای بلند ترمز جیک است که بسیاری افراد آن را شبیه به شلیک گلوله از یک رگبار توصیف کرده‌اند. این صدای شدید می‌تواند در مناطق شهری یا نقاط حساسی مثل بیمارستان بسیار ناراحت‌کننده باشد. به همین دلیل برخی کشورهای دنیا برای استفاده از این قابلیت محدودیت‌هایی وضع کرده‌اند. همچنین برخی مناطق دنیا نیز استفاده از ترمز جیک در خودروهای سنگین را منوط به استفاده از تجهیزات دفع صوت کرده‌اند تا شدت صدای تولید شده توسط این مکانیزم ترمز را به حداقل برساند.

بد نیست بدانید که متخلفین از رعایت این قانون در بسیاری نقاط دنیا با جریمه‌های نقدی سنگینی روبرو می‌شوند. برای مثال، ایالت مونتانا در آمریکا رانندگانی که از ترمز موتور در خودروهای سنگین استفاده کنند را ۵۰۰ دلار جریمه می‌کند.