خاطرات دکتر ویلز در ایران عهد قاجار؛ «درآمد نوکر از پزشک بیشتر است»

در اینجا گزیده‌ای از خاطرات دکتر ویلز را می‌خوانید که در آن دربارۀ اوضاع و احوال رشوه‌گیری و همینطور حقوق و «مداخل» اقشار مختلف در ایران عهد قاجار سخن گفته است:

اغلب در برخوردهایی که با دوستان و اشخاص مختلف داشتم، برخی از آن‌ها از من می‌پرسیدند ماهی چقدر حقوق می‌گیرید؟ با شنیدن پاسخ و پس از پی بردن به میزان حقوقم، این بار سوال می‌کردند: خب، چقدر «مداخل» داری؟ و منظورشان از «مداخل» لفت و لیس و دزدی بود.

آن‌ها رشوه‌گیری و «مداخل» را حق قانونی خود می‌دانند و آنقدر که پایبند مداخل هستند، اهمیت چندانی به حقوق ماهیانه خود نمی‌دهند. حکام ایالات هم حکم خود را با پرداخت مبلغی کلان به عنون پیش‌کشی چاکرانه دریافت می‌کنند که این یک نوع مداخل برای شخص شاه است.

خود من اگر خواسته باشم اسبی، فرشی یا مقداری شکر بخرم، نوکر و ناظر خریدم ده درصد بر روی قیمت اصلی می‌کشد و آن را به حساب من می‌گذارد؛ کار به جایی رسیده که همه مردم این کار غیرقانونی و ناعادلانه را حق خود می‌دانند و با جسارت تمام در حضور جمع از آن صحبت می‌کنند.اغلب کسانی که دست به این نوع دزدی علنی در هر مرتبه از اقشار اجتماع می‌زنند، به منظور قانع کردن وجدان خود دلیل بیهوده‌ای می‌تراشند و بهانه می‌آورند که حقوق اصلی یا دولتی آن‌ها تکافوی خرجشان را نمی‌کند؛ در حالیکه در ابتدای امر با رضای کامل حاضر به استخدام با همین میزان حقوق شده‌اند.

حال به منظور روشن شدن ذهن خوانندگان نسبت به میزان حقوق ماهیانۀ مستخدم، فراش، آشپز و دیگران در سال 1881 [1259 شمسی] به ذکر میزان حقوق تعدادی از آنان می‌پردازم:

حقوق ناظر خرید و سرپیشخدمت: ماهی 50 قران؛ حقوق آشپز خوب: ماهی 50 قران؛ حقوق پیشخدمت خوب: 40 قران؛ حقوق شربتدار و آبدارخانه‌چی: 25 قران. [دکتر ویلز در این کتاب قیمت یک اسب را حدود 50 تومان ذکر کرده است؛ بنابراین برای مثال یک سرپیشخدمت با جمع ده ماه حقوق خود قادر به خرید یک اسب بوده است].

یک نفر نوکر یا مستخدم در ایران علاوه بر حقوق و لباس و خرج و خوراک سالیانه و انعام و مداخل و غیره، در خاتمه سال و رسیدن عید نوروز حداقل برابر یک ماه حقوق خود را به عنوان عیدی دریافت می‌کند و در ضمن ارباب هم کلیه لباس‌های کهنه خودش را به او می‌بخشد. به طوریکه جمع این حقوق و درآمد رویهمرفته از درآمد یک نفر پزشک محلی بیشتر است.