چندی پیش گونه دیگری از کرکس‌ها که به هما معروف است (کرکس ریش‌دار) در آسمان قزوین مشاهده شد. کرکس‌ها نقش حیاتی در اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند.
آن‌ها با خوردن لاشه‌ها از گسترش بیماری‌ها جلوگیری می‌کنند و به پاک‌سازی محیط زیست کمک می‌کنند. به همین دلیل، حفاظت از این پرندگان برای حفظ تعادل اکولوژیکی بسیار مهم است. ۱۱ گونه از ۱۶ گونه کرکس حاضر در سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا در خطر انقراض قرار گرفته‌اند که هشت گونه در رده بشدت در معرض خطر انقراض و سه گونه در معرض خطر انقراض رده‌بندی شده‌اند. دال معمولی، دال سیاه، کرکس کوچک و هما، ۴ گونه رایج کرکس در ایران هستند. دال پشت سفید و دال هیمالیایی نیز از کرکس‌های نادر ایران هستند.
تیمار و رها سازی کرکس مصری در نهبندان
اسدالله حاتمی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان جنوبی: همیاران افتخاری محیط زیست یک پرنده را که دچار آسیب شده بود، تحویل اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نهبندان دادند. طبق نظر کارشناسان اداره حفاظت محیط زیست، پرنده مورد نظر کرکس مصری بوده که برای اولین بار در شهرستان نهبندان مشاهده شده است. کرکس مصری یک گونه در معرض خطر انقراض و از تیره بازان است که زیستگاه آن از جنوب غربی اورپا و شمال آفریقا تا هند است و در ایران نیز یافت می‌شود.
کرکس‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند: کرکس‌های دنیای قدیم و کرکس‌های دنیای جدید. این دو گروه به دو خانواده مختلف تعلق دارند. اصطلاح “دنیای قدیم” و “دنیای جدید” به تفاوت‌های جغرافیایی و تاریخی و از همه مهمتری تفاوت‌های تکاملی و بیولوژیکی میان قاره‌های مختلف اشاره دارد.
دنیای قدیم (Old World): آفریقا، اروپا و آسیا
به مناطقی اشاره دارد که در دوران قبل از کشف قاره‌های آمریکا توسط اروپایی‌ها (قرن پانزدهم میلادی) شناخته شده بودند. کرکس‌های دنیای قدیم مانند کرکس مصری، کرکس لاشخور و هما متعلق به این مناطق هستند. کرکس‌های دنیای قدیم متعلق به خانواده Accipitridae هستند که شامل عقاب‌ها، بازها و شاهین‌ها نیز می‌شود. از دید فوق‌العاده قوی خود برای پیدا کردن لاشه استفاده می‌کنند. کرکس‌های دنیای قدیم معمولاً سر و گردن بدون پر دارند که به آن‌ها کمک می‌کند تا به طور بهداشتی‌تری از لاشه‌ها تغذیه کنند. دال معمولی، دال سیاه، کرکس کوچک و هما، ۴ گونه رایج کرکس در ایران هستند. دال پشت سفید و دال هیمالیایی نیز از کرکس‌های نادر ایران هستند. ۱۱ گونه از ۱۶ گونه کرکس حاضر در سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا در خطر انقراض قرار گرفته‌اند که هشت گونه در رده بشدت در معرض خطر انقراض و سه گونه در معرض خطر انقراض رده‌بندی شده‌اند.
گونه‌ها رایج کرکس‌های دنیا قدیم در ایران:
کرکس مصری (کرکس کوچک)
زیستگاه: شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب اروپا
کرکس مصری
دال سیاه (با کرکس سیاه فرق می‌کند)
زیستگاه: اروپا و آسیا
دال (کرکس) معمولی
زیستگاه سراسر خاور میانه ، شمال آفریقا و اروپا
ال (کرکس) معمولی
کرکس ریش‌دار (هما)
زیستگاه: کوهستان‌های اروپا، آسیا و آفریقا
دنیای جدید (New World): آمریکای شمالی و جنوبی و برخی از مناطق مجاور مانند کارائیب
به مناطقی اشاره دارد که پس از کشف آمریکا توسط کریستف کلمب در سال ۱۴۹۲ میلادی توسط اروپایی‌ها شناخته و مستعمره شدند. کرکس‌های دنیای جدید مانند کرکس بوقلمونی، دال سیاه و کرکس غبغب‌دار هستند. کرکس‌های دنیای جدید متعلق به خانواده Cathartidae هستند که منحصراً شامل کرکس‌های دنیای جدید می‌شود. دارای حس بویایی قوی هستند که به آن‌ها در پیدا کردن لاشه‌ها کمک می‌کند. کرکس‌های دنیای جدید ممکن است حفره‌های بینی بیضی شکل و باز داشته باشند و برخی از آن‌ها سر و گردن پوشیده از پر دارند.
گونه‌های معروف:
رخ‌کرکس کالیفرنیا
شاه‌کرکس
رخ‌کرکس آند
کرکس سیاه
کرکس بوقلمونی
اهمیت اکولوژیکی کرکس‌ها:
کرکس‌ها نقش حیاتی در اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند. آن‌ها با خوردن لاشه‌ها از گسترش بیماری‌ها جلوگیری می‌کنند و به پاک‌سازی محیط زیست کمک می‌کنند. به همین دلیل، حفاظت از این پرندگان برای حفظ تعادل اکولوژیکی بسیار مهم است.
کرکسی از دنیای قدیم در ایران
گونه‌ای که اخیرا در ایران مشاهده شده کرکس مصری، از دسته کرکس‌های دنیا قدیم است و زیستگاهش معمولاً مناطق کوهستانی، بیابانی و نیمه‌بیابانی شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب اروپا است.
اندازه طول بدنش ۵۵ تا ۷۰ سانتی‌متر و طول بال‌ها حدود ۱.۵ تا۱.۷ متر است. چهره کرکس مصری بدون پر و زرد رنگ است. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا از عفونت‌های باکتریایی که ممکن است از طریق باقی‌مانده‌های غذایی به وجود آید، در امان بمانند. زندگی می‌کنند. کرکس مصری عمدتاً لاشه‌خوار است و از باقی‌مانده‌های حیوانات مرده تغذیه می‌کند. علاوه بر لاشه، این پرنده‌ها از تخم‌های پرندگان دیگر، حشرات و حتی زباله‌های انسانی نیز تغذیه می‌کنند. کرکس مصری به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌ها، مسمومیت و شکار، در وضعیت حفاظت شده قرار دارد. سازمان بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) این گونه را در دسته “در معرض خطر” قرار داده است.
