فدریکو مایور: ۱۰۰۰ سال پیش از رنسانس و دکارت، فردوسی خردگرا بوده است

گروه اندیشه: بس سزاست که در باره گرفتاری و افتادن ما ایرانیان در دام رفتارهای خشونت آمیز و غیر عقلانی، تحقیق سترگی صورت گیرد تا بیندیشیم با وجود فرهنگ غنی و توسعه یافته بزرگان اندیشمند و شاعران وارسته ای چون حکیم ابوالقاسم فردوسی چرا به این روزگار نابسامان از نظر هنجارهای فرهنگی و شیوه های برخورد غیر انسانی در غلتیده ایم. زمانی همه برلب این شعر فردوسی بود که:

دریغا که ایران ویران شود              کنام پلنگان و شیران شود.
چو ایران نباشد تن من مباد            در این بوم و بر زنده یک تن مباد

اکنون چه چیزی در این سرزمین بزرگ می بینیم؟ بازگشت به خرد و زیست خردورزانه همان اکسیر بی مانندی است که این روزها توامان در حوزه دولت و جامعه به شدت مورد غفلت واقع شده است. خردی که قبل از دکارت و ولتر و … در اروپا و بعد از رنسانس، این حکیم ابوالقاسم فردوسی است که بر آن تاکید می کند. علیرضا قیامتی دارای دکترای زبان و ادبیات پارسی ، شاهنامه پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان مشهد در مرکز «پژوهش سرای فرهنگ شعر و ادب پارسی به این امر مهم پرداخته است.

این شاهنامه پژوه می گوید: «شاهنامه بزرگترین خردنامه حماسه جهان است و در میان شاهکارهای ادبی جهان، نمی توانیم کتابی و اثری را به خردورزانگی شاهنامه بیابیم و پیدا بکنیم. سراسر شاهنامه، نامه خرد است. از ابتدا شاهنامه با خرد آغاز می شود:

به نام خداوند جان و خرد            کزین برتر اندیشه بر نگذرد

و یکی از بیت های شاهنامه این است:

بدین نامه بر عمرها بگذارد            همی خواندش کز خرد برخورد»

از نظر این استاد دانشگاه «کسی می تواند شاهنامه را بخواند که از خرد برخوردار باشد، بهره مند از خرد باشد. به همین دلیل است که کوئیچیرو ماتسوئورا یکی از دانشمندان بزرگ یک جمله بسیار ژرف و عمیق می گوید:”کتابی که با ستایش خرد آغاز می گردد، تنها برای ایرانیان نیست، بلکه به کل بشریت تعلق دارد!» به عبارت دیگر این کتاب نمی تواند به یک ملت محدود بشود، متعلق به همه ملت ها است”.»

همچنین او در بخش دیگری سخنان فدریکو مایور دبیرکل پیشین یونسکو» (از سال ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۹) را این گونه نقل می کند: «آیا چنین چیزی در خور تصور است!هزار سال پیش، قبل از رنسانس غرب، سده ها پیش از قرن هجدهم، قرن روشنگری، پیش از تولد دکارت، و تولد ولتر، یک شاعر ایرانی، فراتر از هر چیز، اندیشه و خرد را ستوده است، شاعر ایرانی، این ستایش را با چنان باور و با چنان شور و شرری بیان می کند که خواننده را بی اختیار شیفته خرد می سازد.»

از نظر قیامتی، «این است که خردورزان و پژوهشگران جهان، جایگاه شاهنامه را جایگاه دانش و خرد آن را به طور کامل دریافته اند.» زیرا از نظر قیامتی مهمترین موضوع و اصل « در شاهنامه نخست آفرینش خرد است:

نخست آفرینش خرد را شناس                 نگهبان جان است و آن سه پاس
خرد رهنمای و خرد دلگشای                     خرد دست گیری به هر دو سرای
از او شادمانی و از اویت غم است وزاویت فزونی وزاویت کم است
خرد چشم جان است چون بنگری              تو بی چشم شادان جهان نسپری »

او در ادامه می گوید: «هرچیزی که مطابق خرد است، یزدانی و خدایی است. و آن چه که خردورزانه نیست، اهریمنی است. مرز میان درست و نادرست خرد است، خرد سازنده وجدان اخلاقی هر فرد و هر اجتماعی است.»

از نظر این پژوهشگر و استاد دانشگاه «بزرگترین راهکار مسالمت آمیز برای رسیدن به صلح جهانیان، خردورزی است». او در ادامه می گوید: «چرا که در فرهنگ ایران زمین و شاهنامه، خرد، بنیان وجدان و وجدان بنیان اخلاق، و اخلاق بنیاد دینداری است. این فوق العاده است و فقط در فرهنگ ایران، چنین است که همه چیز بر اخلاق گرایی و اخلاق مداری بر بنیان خردورزی بنا شده است.»

این استاد دانشگاه مهمترین ویژگی خردورزان را فروتنی ذکر می کند و می گوید: «در شاهنامه ببینید که راهکارها را چگونه فریاد می زندکه آن کس که خردورز و فروتن است، غرور ندارد:

فروتن بود هر که دارد خرد                 سپهرش همی در خرد پرورد»

علاوه بر فروتنی قیامتی معتقد است «انسانی که خرد ورز است با همه مهربانی و مدارا می کند.

مدارا خرد را برادر بود                  خرد بر سرجان چو افسر بود
دلی کز خرد گردد آراسته             چو گنجی بود پر زر و خواسته»

نکته جالب توجه دیگر از نظر قیامتی «این است که خردورز کسی است که روی در کینه ورزی و جنگ و خشونت نخواهد داشت. انسان خردورز هیچگاه خشونت نمی ورزد:
به دانش نیاید سر جنگجوی             نباشد به جنگ اندرون آبروی
سر مرد جنگی خرد نسپرد               که هرگز نیامیخت کین با خرد»

همچنین از نظر او «کین و خرد با هم هماهنگ نیستند:

سزد گر هر آن کس که دارد            خرد به کژی و نارستی ننگرد

زیرا از نظر این استاد دانشگاه «انسان خردمند به سوی کژی و ناراستی نمی رود.» قیامتی از دیگر نکات برجسته خردگرایی فردوسی را نیتر خیر او برای همگان می داند و می گوید: « جای دیگری فردوسی همه را با خرد دعا می کند:

همیشه خرد پاسبان تو باد              همه نیکی اندر گمان تو باد

و در آخر این که از انسان خردمندو خردگرای فردوسی انسان بخشنده است و به نیاز نیازمندان و یاری رسانی به آنان به ویژه اهمیت می دهد: «انسان خردمند بخشنده و دهشگر است. داد و دهش می کند. به نیازمندان توجه می کند. این سخن شاهنامه است:

ستون خرد داد و بخشایش است           در بخشش او را چو آسایش است

بیشتر بخوانید:

۲۱۶۲۱۶