شبکه های اجتماعی و ایجاد تفاوت و چالش های هویتی

 به گزارش خبرآنلاین، فرشته حقیقی، پژوهشگر، در یادداشتی در روزنامه جوان به تفاوت های فرهنگی میان نسل ها در ایران اشاره  و در آن سعی کرده، تاثیرات شبکه های اجتماعی، و راهکارهایی به منظور کاهش وابستگی جوانان به این شبکه ها پیشنهاد دهد. این یادداشت را در زیر می خوانید: 

تفاوت‌های فرهنگی میان نسل‌ها در ایران به‌طور گسترده‌ای تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شکل گرفته است که در دهه‌های اخیر با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر هستند. شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال در این میان نقش مهمی در تشدید این تفاوت‌ها داشته و باعث شکل‌گیری یک نسل با ارزش‌ها و نگرش‌های جدید و متفاوت از نسل‌های قبل شده‌اند. این تغییرات فرهنگی نه تنها منجر به تنوع و پویایی در جامعه ایرانی شده، بلکه چالش‌هایی جدید برای هویت ملی و آینده اجتماعی کشور ایجاد کرده است.

با توجه به پیچیدگی و چندبعدی بودن این تفاوت‌ها، بررسی و نقد چالش‌های ناشی از شبکه‌های اجتماعی و ارائه راهکارهایی برای کاهش وابستگی نسل جوان به این پلتفرم‌ها می‌تواند به فهم بهتر این تحول فرهنگی و اجتماعی در ایران و نیز پیش‌بینی مسیرهای پیش روی جامعه کمک کند.

۱. نقش شبکه‌های اجتماعی در تغییرات فرهنگی و اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، تلگرام و توییتر با ارائه امکان انتقال سریع اطلاعات و آگاهی‌های اجتماعی، نقش موثری در شکل‌گیری و تقویت تفاوت‌های نسلی ایفا کرده‌اند. برخلاف گذشته که منابع اطلاعاتی محدود به رسانه‌های سنتی و کنترل‌شده بود، امروزه نسل جدید می‌تواند به طیف گسترده‌ای از اطلاعات و دیدگاه‌های مختلف دسترسی داشته باشد. این پدیده موجب افزایش آگاهی‌های اجتماعی و سیاسی در نسل جدید شده و آن‌ها را به داشتن دیدگاه‌هایی متفاوت و حتی متضاد با نسل‌های قبلی سوق داده است.
همچنین، شبکه‌های اجتماعی با فراهم کردن دسترسی آسان به فرهنگ‌های جهانی و ترویج ارزش‌هایی مانند فردگرایی، آزادی بیان و برابری، به عنوان هنجارهای جدید و متفاوت به ویژه در حوزه چندفرهنگی گرایی برای نسل جدید عمل می‌کنند. نسل جوان ایران به واسطه این ارزش‌ها، خود را در تقابل با برخی از ارزش‌ها و باورهای سنتی مانند تک فرهنگی گرایی می‌یابد و به دنبال مسیرهای جدیدی برای هویت‌یابی و خودبیانگری است. این روند ضمن ایجاد چالش‌های هویتی، امکان برقراری تفاهم بین نسل‌ها را نیز دشوارتر کرده است.

۲. نقد وابستگی جوانان به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
علیرغم فواید اطلاعاتی و ارتباطی شبکه‌های اجتماعی، وابستگی بیش از حد به آن‌ها چالش‌های جدی را برای جوانان و جامعه به همراه داشته است. این چالش‌ها را می‌توان در چند بُعد بررسی کرد:

 انزوای اجتماعی و هویت مجازی:
شبکه‌های اجتماعی گرچه ابزاری برای ارتباط‌ گیری سریع و آسان هستند، اما اغلب به انزوای اجتماعی نسل جدید و ایجاد هویت‌های مجازی منجر شده‌اند. این رویکرد به فلسفه زندگی ویژه ای منتهی شده است. جوانان به جای برقراری ارتباطات عمیق و معنادار در دنیای واقعی، وقت زیادی را صرف نمایش هویت مجازی و رقابت‌های سطحی در این فضا می‌کنند. هویتی که به تعداد لایک‌ها، دنبال‌کننده‌ها و تایید دیگران وابسته است، باعث می‌شود که جوانان به تدریج از زندگی واقعی فاصله بگیرند و ارتباطات مجازی را جایگزین روابط واقعی سازند.

کاهش فعالیت‌های جسمانی و سلامت روانی:
صرف ساعت‌های طولانی در فضای مجازی باعث کاهش فعالیت‌های جسمانی در جوانان شده است. نشستن‌های طولانی‌مدت و عدم فعالیت بدنی، در کنار استرس ناشی از وابستگی به نظرات و تایید دیگران، به مشکلات سلامت جسمی و روانی در جوانان منجر شده است. این وابستگی می‌تواند باعث افزایش اضطراب و مشکلات خواب و حتی افسردگی شود.

کاهش انگیزه برای یادگیری و فعالیت‌های مفید:
در شرایطی که شبکه‌های اجتماعی منبع اصلی سرگرمی و اطلاعات برای نسل جدید شده‌اند، تمایل آن‌ها به مطالعه، یادگیری مهارت‌های جدید و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی کاهش یافته است. این مسئله باعث افت سطح علمی و مهارتی در میان جوانان شده و چالش‌های جدیدی را برای آینده جامعه به وجود آورده است.

 ۳. راهکارهایی برای کاهش وابستگی جوانان به فضای مجازی

برای کاهش این وابستگی و بهره‌برداری مثبت‌تر از فضای مجازی، می‌توان راهکارهای زیر را پیشنهاد داد:
افزایش آگاهی و آموزش استفاده هوشمندانه از فضای مجازی: آموزش و آگاه‌سازی جوانان از آسیب‌های استفاده بی‌رویه از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش این وابستگی کمک کند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها، ارائه اطلاعات درباره چالش‌های هویتی و روانی فضای مجازی و تشویق جوانان به فعالیت‌های حضوری می‌تواند در کاهش این وابستگی موثر باشد.

ایجاد جایگزین‌های جذاب برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی: تشویق جوانان به مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی می‌تواند جایگزین مناسبی برای حضور بیش از حد در فضای مجازی باشد. برگزاری مسابقات، جشنواره‌های هنری، برنامه‌های تفریحی و فرهنگی محلی می‌تواند انگیزه‌ای برای کاهش حضور جوانان در شبکه‌های اجتماعی و افزایش تعاملات واقعی باشد. همچنین، راه‌اندازی مراکز فرهنگی و هنری و ارائه امکانات ورزشی رایگان در محله‌ها می‌تواند گزینه‌های متنوعی برای اوقات فراغت جوانان فراهم کند.
 

ترغیب به مطالعه و یادگیری مهارت‌های جدید: ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند انگیزه‌ای برای کاهش وابستگی به شبکه‌های اجتماعی باشد. ایجاد پویش‌های کتاب‌خوانی، برگزاری کارگاه‌های مهارتی و آموزشی، و ایجاد محیط‌هایی برای تبادل دانش و تجربه‌های مختلف می‌تواند جوانان را به سمت فعالیت‌های سازنده‌تر هدایت کند.

استفاده از تکنولوژی‌های جایگزین برای تقویت خلاقیت و تفکر انتقادی:به جای استفاده سطحی از تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی، می‌توان جوانان را به سمت بهره‌برداری از ابزارهای دیجیتال برای فعالیت‌های خلاقانه و علمی سوق داد. معرفی نرم‌افزارهای آموزشی، بازی‌های فکری، پلتفرم‌های یادگیری زبان، و برنامه‌های توسعه شخصی می‌تواند استفاده مثبت‌تری از تکنولوژی را برای آن‌ها فراهم آورد و زمینه‌ای برای کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی ایجاد کند.

تنظیم محدودیت‌های زمانی برای استفاده از فضای مجازی: تنظیم محدودیت‌های زمانی برای استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یکی از راهکارهای عملی برای کاهش وابستگی است. جوانان می‌توانند با کمک تنظیمات گوشی‌های هوشمند و برنامه‌های کنترلی، مدت زمان استفاده خود از این پلتفرم‌ها را مدیریت کنند و وقت بیشتری برای فعالیت‌های مفید دیگر اختصاص دهند.

 یافتن تعادل و ترویج استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی: گرچه شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های دیجیتال به نسل جوان ایران امکان دسترسی به اطلاعات و ارتباطات گسترده را می‌دهند و این امر به رشد آگاهی اجتماعی و فردی آن‌ها کمک کرده است، اما وابستگی بیش از حد به این پلتفرم‌ها به چالش‌های جدیدی منجر شده که نه تنها سلامت روانی و جسمی جوانان را تحت تاثیر قرار داده، بلکه روابط اجتماعی و هویت فرهنگی آن‌ها را نیز دستخوش تغییراتی کرده است.

در این میان، نیاز است که دولت، خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی و آموزشی با درک این موضوع، به ترویج استفاده هوشمندانه و سازنده از فضای مجازی بپردازند. ایجاد تعادل بین زندگی واقعی و مجازی، افزایش فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و تشویق جوانان به فعالیت‌های سالم و مفید می‌تواند مسیری برای کاهش وابستگی به فضای مجازی و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها فراهم آورد. تنها از طریق ترویج آگاهی و ارائه راهکارهای عملی است که می‌توان به نسل جدید کمک کرد تا از این ابزارها به عنوان مکمل زندگی خود استفاده کند، نه به عنوان جایگزین روابط واقعی و ارزش‌های اجتماعی.

216216