شهر «زیز» در دوران اسلامی یکی از شهر‌های مهم جنوب غرب ایران بود. این شهر در مسیر ارتباطی مهمی قرار گرفته بود و از نظر تجاری و نظامی اهمیت بالایی داشت. در سال‌های اخیر باستان شناسان پیرامون محل دقیق این شهر بررسی‌هایی کرده اند و بر اساس آخرین پژوهش ها، این شهر گم شده، در جغرافیای کنونی کهگیلویه و بویراحمد واقع شده بود.
افسانه‌ها و داستان‌های زیادی در مورد شهر گمشده زیز وجود دارد. این شهر که در دوران اسلامی شکوفا بود، به دلایلی نابود شد و از آن زمان تاکنون هیچ کس آن را ندیده است.
اما اکنون، باستان‌شناسان ایرانی اعلام کرده‌اند که این شهر را در استان کهگیلویه و بویراحمد کشف کرده‌اند. این کشف یک یافته مهم باستان‌شناسی است که می‌تواند در درک بهتر تاریخ و فرهنگ جنوب غرب ایران و استان کهگیلویه و بویراحمد کمک کند.
موقعیت جغرافیایی شهر زیز
در دوران اسلامی، کوره ارجان در نزدیکی بهبهان امروزی در جنوب غربی ایران یکی از مهم‌ترین مناطق تجاری و نظامی این سرزمین بود. شهر زیز در مسیر ارتباطی ارجان به اصفهان قرار داشت که یکی از مهم‌ترین مسیر‌های ارتباطی بین ایران و مرکز جهان اسلام بود. این مسیر ارتباطی برای تجارت و حمل و نقل کالا و افراد بسیار مهم بود.
اهمیت شهر زیز
شهر زیز از نظر تجاری و نظامی اهمیت بالایی داشت. این شهر در مسیر ارتباطی بین ایران و مرکز جهان اسلام قرار داشت و از این رو، یک مرکز تجاری مهم بود. همچنین، شهر زیز از نظر نظامی نیز اهمیت بالایی داشت، زیرا در نزدیکی مرز‌های ایران با دشمنان قرار داشت.
از نظر نظامی، شهر زیز به عنوان یک پایگاه نظامی برای دفاع از مرز‌های ایران در برابر دشمنان عمل می‌کرد. این شهر دارای یک ارتش بزرگ بود که از آن برای محافظت از شهر و منطقه در برابر حملات دشمنان استفاده می‌شد.
شهر زیز از نظر تجاری نیز اهمیت بالایی داشت. این شهر محصولات کشاورزی، دامی، و صنعتی از جمله غلات، گوشت، پشم، و پارچه را به سایر نقاط ایران و جهان اسلام صادر می‌کرد. همچنین، شهر زیز محل واردات کالا‌های خارجی از جمله ابریشم، پارچه، و ادویه بود.
مطابق با نتایج تحقیق‌های انگشت شماری که صورت گرفته، محل دقیق شهر زیز، در ناحیه زیز با محوطه “زیز نسه” در استان کهگیلویه و بویراحمد مطابقت می‌کند. این محوطه دارای بقایای یک شهر باستانی شامل دیوار‌های دفاعی، قلعه، مسجد، و سایر بنا‌ها است.
موقعیت جغرافیایی
مقدسی، جغرافی دان قرن چهارم هجری، شهر زیز را در کنار رودخانه تاب توصیف کرده است. رودخانه تاب هم اینک با نام رودخانه مارون شناخته می‌شود.
محوطه زیز نسه نیز در کنار رودخانه مارون واقع شده است. این موقعیت جغرافیایی نشان میدهد که محوطه زیز نسه در مکان مناسبی قرار داشته است و از دسترسی به آب و منابع طبیعی برخوردار بود.
ابن بلخی، جغرافیدان قرن پنجم هجری، شهر زیز را در کوهستان توصیف کرده است. محوطه زیز نسه نیز در دامنه کوه‌های دمه و گور اسپید واقع شده است. این موقعیت کوهستانی نشان میدهد که محوطه زیز نسه در مکانی امن و محافظت شده قرار داشته است.
موقعیت راهبردی
مقدسی، شهر زیز را در مسیر ارتباطی ارجان-اصفهان توصیف کرده است. ارجان و اصفهان از شهر‌های مهم دوره اسلامی بودند و مسیر ارتباطی بین آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.این موقعیت راهبردی نشان میدهد که محوطه زیز نسه در مکانی مهم و استراتژیک قرار داشته است.
ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی
مقدسی، شهر زیز را در منطقه‌ای با آب و هوای معتدل و حاصل خیز توصیف کرده است. محوطه زیز نسه نیز در منطقه‌ای با آب و هوای معتدل و حاصلخیز واقع شده است. این ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی نشان میدهد که محوطه زیز نسه در مکانی مناسب برای کشاورزی و دامداری قرار داشته است.
ویرانه‌های شهر
محوطه زیز نسه دارای بقایای فراوان آثار ساختمانی، تراکم شواهد سفالی، خرابه‌ها و دیگر بقایای موجود است. این ویرانه‌ها نشان دهنده شکوفایی این محوطه در گذشته‌های دور است.
مثال‌های از بقایای ساختمانی
از جمله بقایای ساختمانی محوطه زیز نسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بقایای یک حمام
یک ستون از پایه‌های پل ارتباطی
آثار ویرانه‌ای که با توجه به قوس‌های داخلی بنا، آن را مسجد یا مکان ارزشمندی دانسته اند
چند ساختمان با مصالح گچ و سنگ
مثال‌های از بقایای سفالی
از جمله بقایای سفالی محوطه زیز نسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ظروف سفالی ساده و تزئین شده
قطعات سفالی از اشیای دیگر مانند زیورآلات و مهر
مثال‌های از دیگر بقایای موجود
از جمله دیگر بقایای موجود محوطه زیز نسه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کتیبه‌ای به خط نسخ اولیه بر سینه صخره‌ای نسبتا بزرگ
پایه‌های بجای مانده از یک پل در حاشیه رودخانه
با ارائه مثال‌هایی از بقایای ساختمانی، سفالی و دیگر بقایای موجود، می‌توان به اهمیت و ارزش محوطه زیز نسه پی برد. این بقایا نشان میدهد که محوطه زیز نسه در گذشته‌های دور شهری آباد و پر رونق بوده است.
روستای کنونی زیزی
به دلیل تخریب‌های گسترده‌ای که در محوطه زیز نسه صورت گرفته است، نمی‌توان اطلاعات دقیقی از معماری و سبک ساختمانی شهر زیز به دست آورد. با این حال، با توجه به شواهد موجود، می‌توان محوطه زیز نسه را با بقایای شهر قدیم زیز یکی دانست. در نزدیکی این شهر باستانی هنوز روستایی به اسم زیزی وجود دارد.
در مجموع، شهر زیز یکی از شهر‌های مهم در جنوب غرب ایران در دوران اسلامی بود. این شهر در مسیر ارتباطی مهمی قرار داشت و از نظر تجاری و نظامی اهمیت بالایی داشت.
بر اساس نتایج تحقیقات باستان‌شناسی، محل دقیق شهر زیز در شهرستان کنونی بویراحمد، در ناحیه زیز با محوطه “زیز نسه” مطابقت می‌کند. این محوطه دارای بقایای یک شهر باستانی شامل دیوار‌های دفاعی، قلعه، مسجد، و سایر بنا‌ها است.
این کشف یک یافته مهم باستان‌شناسی است که می‌تواند در درک بهتر تاریخ و فرهنگ ایران کمک کند. با ادامه مطالعات باستان‌شناسی در محوطه زیز نسه، می‌توان اطلاعات بیشتری در مورد تاریخ و فرهنگ این شهر باستانی به دست آورد.
منبع: ایرنا
