حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه در یادداشتی به مناسبت سالروز پیروزی مقاومت اسلامی«حزب الله لبنان» در جنگ ۳۳ روزه نوشت: سالروز پیروزی عزتمندانه و شکوهمند مقاومت اسلامی«حزب الله لبنان» در جنگ ۳۳ روزه در مقابل رژیم جنایتکار و غاصب صهیونیستی در تقویم« روز مقاومت اسلامی» نامگذاری شده است. به همین مناسبت در این نوشتار، نیم نگاهی به مبانی قرآنی مقاومت، مصادیق و نتایج آن می‌اندازیم و آنگاه به چرایی تغییرناپذیری اصل راهبردی «مقاومت»در دین اسلام می‌پردازیم. بی تردید بر پایه «آموزه‌ی قرآنی مقاومت» وعده الهی است که پیروزی نهایی جبهه مقاومت اسلامی؛ رزمندگان اسلام و مردم مظلوم و مقتدر فلسطین و غزه در مقابل استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی و غاصب اسرائیل، رقم خواهد خورد.
ابتدابه جهت اختصار از بین ده‌ها آیه مبارکه مربوط به فرهنگ جهاد و مقاومت در کلام وحی، به آیه شریفه ۱۱۲ سوره هود اشاره می‌کنیم: خداوند در دوران مبارزه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) راهبرد « مقاومت» را توصیه می‌فرماید و هشدار می‌دهد که از مقاومت کردن کوتاه نیایید: “فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ؛ «همان‌گونه که به تو فرمان داده‌ایم، بر دین، پایداری کن. کسانى هم که از شرک، توبه کرده و همراه تو ایمان آورده‌اند باید در این مسیر پایدارى کنند. مبادا دست از مقاومت بردارید و طغیان کنید و از بندگى خدا منحرف شوید، که او به کار‌های شما بیناست و در صورت عقب‌نشینی، شما را مؤاخذه خواهد کرد».
مبانی قرآنی مقاومت
مفهوم مقاومت در قرآن، ریشه در اعتقاد به عدالت و مبارزه با ظلم دارد. مقاومت در مقابل هجوم دشمنان مقاومت در برابر ظلم و ستم و ایستادگی در مقابل هجوم دشمنان از مباحث مهم و اساسی در قرآن کریم است.
قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت و راهنمایی، مسلمانان را به مقاومت در برابر ظالمان و دفاع از حق و حقیقت فرامی‌خواند.
مقاومت در قرآن، به عنوان یک وظیفه الهی و انسانی مطرح شده است. مؤمنان مکلف هستند در برابر ظلم ایستادگی کنند و از حق دفاع نمایند.
این مقاومت می‌تواند در ابعاد مختلفی از جمله:
مقاومت فردی: مبارزه با نفس اماره و گرایش به گناه.
مقاومت اجتماعی: مقابله با فساد و بی‌عدالتی در جامعه.
مقاومت سیاسی: ایستادگی در برابر حکومت‌های ظالم و ستمگر و دشمنان دین خدا.
قرآن کریم با استفاده از داستان‌های پیامبران و اصحابشان، الگو‌های روشنی از مقاومت را ارائه داده است. همچنین، آیات متعددی در قرآن به اهمیت صبر، استقامت و توکل بر خدا در هنگام مقاومت اشاره دارند. در این نوشتار، به برخی از دلایل قرآنی مقاومت در برابر هجوم دشمنان اشاره خواهیم کرد.
۱. حفظ دین و ارزش‌های اسلامی: یکی از مهم‌ترین دلایل مقاومت در برابر دشمنان، حفظ دین و ارزش‌های اسلامی است. قرآن کریم مسلمانان را به پاسداری از دین و شریعت الهی فرامی‌خواند و مقاومت در برابر کسانی که می‌خواهند به این ارزش‌ها آسیب برسانند را واجب می‌داند.
۲. دفاع از مظلومان: قرآن کریم به مسلمانان دستور می‌دهد که از مظلومان دفاع کنند و در برابر ظالمان بایستند. این امر در بسیاری از آیات قرآن به وضوح بیان شده است.
۳. جهاد در راه خدا: جهاد در راه خدا از مفاهیم مهم در قرآن کریم است. جهاد به معنای تلاش و کوشش در راه خدا است و شامل مبارزه با دشمنان نیز می‌شود.
۴. امر به معروف و نهی از منکر: مقاومت در برابر ظلم و ستم، نوعی امر به معروف و نهی از منکر است. قرآن کریم مسلمانان را به امر به معروف و نهی از منکر فرامی‌خواند و مقاومت در برابر بدی‌ها را از مصادیق این فریضه می‌داند.
۵. بشارت به پیروزی: قرآن کریم به مؤمنان بشارت می‌دهد که اگر در راه خدا مقاومت کنند، پیروز خواهند شد. این وعده الهی، انگیزه‌ای قوی برای مقاومت در برابر دشمنان است.
مصادیق و نتایج مقاومت در قرآن
استقامت و صبر: قرآن کریم بر اهمیت استقامت و صبر در برابر مشکلات و سختی‌ها تأکید می‌کند.
توکل به خدا: توکل به خدا یعنی اعتماد کامل به قدرت و رحمت خداوند. توکل به خدا، موجب تقویت روحیه مقاومت و پایداری می‌شود.
اتحاد و همبستگی: قرآن کریم بر اهمیت اتحاد و همبستگی مسلمانان تأکید می‌کند. اتحاد و همبستگی، قدرت و توانایی مسلمانان را در برابر دشمنان افزایش می‌دهد.
آمادگی برای دفاع: مسلمانان باید همیشه آماده دفاع از خود و دین خود باشند.
دعا و نیایش: دعا و نیایش، سلاح مؤمنان در برابر دشمنان است. این ها برخی از مصادیق مقاومت، برشمرده در قرآن کریم است.
نتایج فردی و اجتماعی و دنیوی و آخروی مقاومت قرآنی برای انسان بسیار زیاد است. برخی از این ثمرات مقاومت طبق آیات الهی به این شرح است:
حفظ عزت و کرامت: مقاومت در برابر دشمنان، موجب حفظ عزت و کرامت مسلمانان می‌شود.
پیروزی بر دشمنان: قرآن کریم به مسلمانان وعده پیروزی بر دشمنان را می‌دهد.
رشد و پیشرفت: مقاومت و ایستادگی، موجب رشد و پیشرفت جامعه اسلامی می‌شود.
شرایط و مشروعیت جهاد و مقاومت
اسلام بر اهمیت مقاومت و پایداری در برابر دشمنان تاکید فراوانی دارد. هرچند بر اساس شرایط زمان و مکان ممکن است تاکتیک‌ها و شیوه‌های مبارزه و مقاومت تغییر کند، اما اصل ایستادگی و مقاومت در برابر دشمنان، همواره ثابت و تغییرناپذیر است. در اجرای این راهبرد، باید به حکمت و مصلحت نیز توجه داشت و از هرگونه افراط و تفریط پرهیز کرد؛ و باید بین جهاد دفاعی و تهاجمی، تفاوت قائل شد. اما در مجموع، ایستادگی و پایداری در برابر دشمنان، از اصول بنیادین اسلام است که برای حفظ دین، کرامت انسانی، ایجاد جامعه امن اسلامی و پیروزی حق بر باطل، ضروری است.
جهاد دفاعی و تهاجمی یکی از مهم‌ترین مسائلی که در بحث جهاد مطرح می‌شود، تفاوتی بین جهاد دفاعی و تهاجمی است.
جهاد دفاعی به معنای دفاع از اسلام، مسلمانان و سرزمین‌های اسلامی در برابر تجاوز دشمنان است. این نوع جهاد، واجب کفایی است و بر همه مسلمانانی که توانایی دفاع دارند، لازم است.
جهاد تهاجمی یا ابتدایی، به معنای آغاز جنگ با کفار برای گسترش اسلام و برقراری عدالت است. شرایط و احکام این نوع جهاد، بسیار پیچیده و مورد اختلاف فقها است و در طول تاریخ اسلام، دیدگاه‌های مختلفی درباره آن ارائه شده است.
برای اینکه جهاد مشروع و واجب باشد، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد، از جمله: اذن امام یا حاکم اسلامی: در بسیاری از موارد، اذن امام یا حاکم اسلامی برای آغاز جهاد لازم است.
هدف از جهاد: هدف از جهاد باید دفاع از اسلام، گسترش عدالت و برقراری امنیت باشد.
عدم تجاوز: مسلمانان باید از تجاوز به غیرمسلمانان خودداری کنند و تنها در صورتی به جنگ بپردازند که مورد تجاوز قرار گرفته باشند.
رعایت قوانین جنگ: در طول جنگ، باید قوانین انسانی و اسلامی رعایت شود و از کشتار بی‌رویه و آزار و اذیت غیرنظامیان خودداری شود.
چرایی تغییرناپذیری راهبرد مقاومت در مقابل دشمنان
اما چرا راهبرد ایستادگی و پایداری در مقابل دشمنان از نگاه اسلام تغییر ناپذیر است؟ پاسخ به این پرسش مستلزم بررسی چندین جنبه از آموزه‌های اسلامی است:
۱. حفظ دین و شریعت
حکم خداوند و امانت الهی: دین اسلام به عنوان امانتی از سوی خداوند به انسان‌ها سپرده شده است. اسلام بر حفظ دین و شریعت به عنوان امانت الهی تأکید فراوان دارد؛ لذا حفاظت از این امانت و جلوگیری از تحریف و نابودی آن، وظیفه اصلی هر مسلمانی است هرگونه عقب‌نشینی در برابر دشمنان، به معنای تضعیف دین و تسلیم در برابر باطل است که از نظر اسلام حرام و گناه کبیره محسوب می‌شود.
مبارزه با کفر و نفاق: اسلام، کفر و نفاق را بزرگترین دشمنان خود می‌داند و مسلمانان را به مبارزه با آنها فرا می‌خواند. ایستادگی در برابر دشمنان، در واقع مبارزه‌ای برای حفظ توحید و حقانیت اسلام است.
حفظ ارزش‌های اسلامی: ارزش‌هایی مانند عدالت، برابری، آزادی و اخلاق نیکو، از ارکان اصلی اسلام هستند. حفظ و گسترش این ارزش‌ها، مستلزم ایستادگی در برابر کسانی است که قصد تضعیف و نابودی آنها را دارند.
مقاومت در برابر ظلم: ایستادگی در برابر ظلم و ستم، از اصول بنیادین اسلام است. مسلمانان موظفند در برابر هرگونه تجاوز به حقوق خود و دیگران مقاومت کنند و از دین و شریعت دفاع نمایند.
۲. کرامت انسانی
برابری همه انسان‌ها: اسلام بر برابری همه انسان‌ها بدون توجه به نژاد، رنگ و ملیت تأکید دارد. دفاع از حقوق همه انسان‌ها و جلوگیری از ظلم و ستم، از وظایف مهم مسلمانان است. مقاومت و ایستادگی در برابر دشمنان، به معنای دفاع از کرامت انسانی و جلوگیری از ظلم و ستم به دیگران است.
آزادی و استقلال: هر انسانی حق دارد آزاد و مستقل زندگی کند. تسلیم در برابر دشمنان، به معنای سلب آزادی و استقلال است که با کرامت انسانی منافات دارد. هر انسانی حق دارد آزاد و مستقل زندگی کند. ایستادگی در برابر دشمنان، به معنای دفاع از آزادی و استقلال انسان‌ها و جلوگیری از استعمار و سلطه بیگانگان است.
حفظ حریم و ناموس: اسلام به حریم و ناموس انسان‌ها اهمیت زیادی می‌دهد و دفاع از آنها را واجب می‌داند. ایستادگی در برابر دشمنانی که به حریم و ناموس مسلمانان تجاوز می‌کنند، از ضروریات است.
۳. امر به معروف و نهی از منکر
مسئولیت اجتماعی: هر مسلمان موظف است در برابر بدی‌ها و منکرات ایستادگی کند و از خوبی‌ها و ارزش‌ها دفاع نماید. این امر، یک وظیفه اجتماعی و دینی است.
جلوگیری از فساد: مقاومت در برابر دشمنان، به معنای جلوگیری از گسترش فساد و تباهی در جامعه است. این ایستادگی، به معنای جلوگیری از گسترش بی‌عدالتی و بی‌بندوباری در جامعه است.
ایجاد جامعه اسلامی: هدف نهایی مسلمانان، ایجاد جامعه‌ای بر اساس ارزش‌های اسلامی است. برای رسیدن به این هدف، باید در برابر هرگونه تهدیدی که این جامعه را تهدید می‌کند، ایستادگی کرد.
۴. جهاد در راه خدا
دفاع از اسلام: جهاد در راه خدا، به معنای دفاع از اسلام و مسلمانان در برابر دشمنان است. این امر، از واجبات دینی و از مهم‌ترین راه‌های تقویت ایمان و تقوا است.
بیداری اسلامی: جهاد، تنها به جنگ مسلحانه محدود نمی‌شود، بلکه شامل همه فعالیت‌هایی است که به بیداری اسلامی و تقویت قدرت مسلمانان منجر شود.
پیروزی حق بر باطل: اسلام به پیروزی نهایی حق بر باطل اعتقاد دارد و جهاد را یکی از راه‌های تحقق این پیروزی می‌داند.در نتیجه، مقاومت در برابر هجوم دشمنان، از مبانی مهم قرآنی است.
قرآن کریم به مسلمانان دستور می‌دهد که در راه خدا مقاومت کنند و از دین و ارزش‌های اسلامی دفاع نمایند. مقاومت، نیازمند ایمان قوی، توکل به خدا، اتحاد و همبستگی، استقامت و صبر است. با اتکا به قرآن کریم و عمل به دستورات آن، مسلمانان می‌توانند بر هر دشمنی غلبه کنند و به پیروزی نهایی دست یابند.
راهبرد مقاومت و پایداری در مقابل دشمنان، از نگاه اسلام به دلایل زیر تغییرناپذیر است:
حفظ دین و شریعت، کرامت انسانی، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد در راه خدا.
البته، نحوه اجرای این راهبرد، بسته به شرایط زمان و مکان و توانایی‌های مسلمانان، می‌تواند متفاوت باشد. اما اصل ایستادگی و پایداری در برابر دشمنان، همواره ثابت و تغییرناپذیر است.
