یک سال پر از گرانی، سفره‌های کوچک‌تر و قیمت‌های نجومی. در سالی که گذشت، افزایش قیمت کالا‌های اساسی رکورد‌های جدیدی را ثبت کرد. اقلام ضروری که تا چند سال پیش در سبد مصرفی خانوار‌ها جایگاه ثابتی داشتند، امروز به محصولاتی گران‌قیمت و حتی غیرقابل‌دسترس برای بسیاری از مردم تبدیل شده‌اند، اما چرا قیمت‌ها همچنان در حال افزایشند؟ اگر در گذشته قیمت اقلام با مدت مشابه سال قبل آن مقایسه می‌شد، امسال روند صعودی قیمت‌ها طوری بوده که قیمت اقلام در ابتدا و انتهای سال به قدری متفاوت بوده است که دیگر نیازی به مقایسه قیمت با سال گذشته ندارد.
عوامل اصلی گرانی‌های ۱۴۰۳
کارشناسان اقتصادی دلایل مختلفی را برای گرانی شدید کالا‌های اساسی در سال۱۴۰۳ مطرح می‌کنند. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از:
تورم بی‌وقفه و کاهش ارزش پول ملی: تورم سالانه ایران در محدوده ۴۰ تا ۵۰درصد قرار دارد. کاهش ارزش پول ملی، به‌طور مستقیم قدرت خرید مردم را کاهش داده و هزینه‌های زندگی را چندین برابر کرده است.
نوسانات نرخ ارز و تأثیر آن بر واردات: افزایش نرخ ارز، قیمت کالا‌های وارداتی از جمله روغن، شکر و برخی محصولات کشاورزی را تحت تأثیر قرار داده است. در حالی که قیمت دلار در سال گذشته حدود ۴۵هزار تومان بود، امسال به مرز ۹۰هزار تومان رسیده است.
افزایش هزینه‌های تولید و توزیع: افزایش قیمت سوخت، دستمزدها، کرایه‌های حمل‌ونقل و سایر هزینه‌های تولید، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده و موجب رشد بی‌رویه قیمت‌ها شده است.
کاهش تولید داخلی و مشکلات کشاورزی: حمایت ناکافی از تولیدکنندگان داخلی، کاهش تولید محصولات اساسی و وابستگی به واردات، به کمبود عرضه در برخی کالا‌ها و افزایش شدید قیمت‌ها منجر شده است.
«گوشت قرمز» کالایی که از سفره‌ها حذف شد
اگر در گذشته گوشت قرمز یکی از ارکان اصلی تغذیه ایرانیان بود، امروز تبدیل به کالایی لوکس شده است. طبق آمارها، سرانه مصرف گوشت قرمز در ایران به کمتر از پنج کیلوگرم در سال کاهش یافته است، در حالی که این رقم در سال۱۳۹۰ بیش از هشت‌کیلوگرم بود، اما مردم چه جایگزینی برای این ماده غذایی مهم دارند؟ بسیاری از خانوار‌ها برای جبران این کمبود، به مصرف مرغ، سویا و حبوبات روی آورده‌اند، اما افزایش قیمت همین اقلام نیز فشار بیشتری به سفره‌های مردم وارد کرده است. گوشت قرمز درسال جاری از فروردین ماه تاکنون حدود ۲۰ تا ۳۰درصد با افزایش قیمت روبه‌رو شده است. قیمت گوشت خورشتی گوسفندی در فروردین ماه ۵۷۰هزار تومان بود و همین گوشت در اسفند ماه به ۸۰۰هزار تومان رسیده است. این افزایش قیمت در حالی است که دولت با واردات گوشت تنظیم بازاری در طول امسال تلاش کرده قیمت‌ها را متعادل نگه دارد.
لبنیات، دیگر نه ضروری، بلکه لوکس!
محصولاتی مانند شیر، پنیر و ماست که زمانی بخشی از رژیم غذایی روزانه خانوار‌های ایرانی بود، اکنون برای بسیاری به کالایی گران‌قیمت و لوکس تبدیل شده است.
کاهش مصرف لبنیات نه‌تنها سفره‌های مردم را خالی‌تر کرده است، بلکه می‌تواند آثار خطرناکی بر سلامت عمومی جامعه بگذارد. شیر و فرآورده‌های لبنی لوکس در سال جاری چهار بار با افزایش قیمت روبه‌رو شده‌اند.
مقایسه قیمت لبنیات در ۲۰ فروردین تا ۲۰ دی امسال نشان از رشد ۸ تا ۷۵درصدی شیر لبنیات دارد. شیر کم‌چرب (قیمت مصوب دولتی دارد) با رشد ۸درصدی از ۲۶هزار تومان به ۲۸هزار تومان رسیده است. پنیر‌یواف ۴۰۰ گرمی با رشد ۲۸درصدی از ۲۲هزارو ۴۰۰ تومان به ۵۶هزار تومان رسیده است. ماست ۵/۲ کیلویی نیز با رشد ۵/ ۱۹ درصدی از ۶۵هزار تومان به ۷۷هزارو ۵۰۰ تومان افزایش یافته است. خامه ۲۰۰ گرمی نیز با رشد ۵/ ۴۴ درصدی از ۳۲هزارو ۵۰۰ تومان به ۴۷هزار تومان رسیده است. همچنین کره ۵۰ گرمی با رشد ۵/ ۷۵ درصدی رکورددار فرآورده‌های لبنی است، به طوری که قیمت آن از ۱۸هزارو ۵۰۰ تومان به ۳۲ و‌هزارو ۵۰۰ تومان رسیده است. انواع بستنی و شیر‌های طعم‌دار نیز با افزایش قیمت ۸۰ تا ۹۰درصدی روبه‌رو شده‌اند.
حبوبات از گوشت گران‌تر شد
امسال قیمت حبوبات در بازار به گوشت نزدیک شده و تئوری «پروتئین حبوبات به جای گوشت» را از اعتبار انداخته است. اگر زمانی خانواده‌ها پروتئین مورد نیاز سفره‌شان را با حبوبات جبران می‌کردند، اکنون با افزایش بی‌رویه قیمت حبوبات دیگر نمی‌شود این اقلام را جابه‌جا کرد. به عنوان مثال قیمت لوبیاچیتی در فروردین ماه کیلویی ۸۵هزار تومان بود و اسفند ماه قیمت آن به کیلویی ۳۲۰هزار تومان رسیده است. در برخی از تارنما‌های فروش اینترنتی برخی از برند‌های خاص تا ۵۳۵هزار تومان هم قیمت خورده است. انواع عدس از ۶۴هزار تومان در فروردین ماه به ۱۵۵هزار تومان رسیده است. لپه از ۸۱هزارو ۵۰۰ تومان به ۱۷۰هزار تومان رسیده است. همچنین هر کیلو لوبیا سفید از ۷۹هزار تومان به ۱۵۵هزار تومان رسیده است. سایر انواع حبوبات نیز به همین نسبت با افزایش قیمت روبه‌رو شده‌اند.
سبد معیشت در سال۱۴۰۳، اختلاف فاحش درآمد و هزینه‌ها
حداقل حقوق در سال۱۴۰۳ به ۱۵میلیون تومان نمی‌رسد، اما بررسی هزینه‌های خانواده‌ها نشان می‌دهد هزینه سبد معیشت حداقل ۳۵میلیون تومان در ماه است. این اختلاف فاحش بین درآمد و هزینه‌ها باعث شده است بسیاری از خانوار‌ها مجبور شوند:
– از برخی نیاز‌های اساسی خود چشم‌پوشی کنند.
– مصرف مواد غذایی را کاهش دهند.
– تفریحات و خرید‌های غیرضروری را حذف کنند.
– سراغ چندشغلی بروند.
«۲۰هزار‌میلیارد تومان نقدینگی» فرصتی برای حمایت از مردم؟
در شرایطی که بسیاری از خانواده‌ها با سختی‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ماجرای ۲۰هزار‌میلیارد تومان نقدینگی در حساب‌های وزارت راه و شهرسازی به یک سؤال بزرگ در افکار عمومی تبدیل شده است. اگر چنین منابعی در اختیار دولت است، چرا برای بهبود وضعیت معیشتی مردم و تأمین نیاز‌های اساسی هزینه نمی‌شود؟
چشم‌انداز آینده، آیا می‌توان انتظار کاهش قیمت‌ها را داشت؟
سؤال مهم این است که آیا قیمت‌ها کاهش خواهد یافت؟ کارشناسان اقتصادی بر این باورند بدون اصلاح سیاست‌های اقتصادی، بعید است کاهش قیمت‌ها در کوتاه‌مدت اتفاق بیفتد. برخی راهکار‌های پیشنهادی برای کنترل تورم و کاهش فشار اقتصادی شامل موارد زیر است:
– کنترل نوسانات ارزی و کاهش وابستگی به واردات.
– حمایت از تولید داخلی و کاهش هزینه‌های تولید.
– مدیریت بهتر توزیع کالا‌ها و حذف واسطه‌های غیرضروری.
– افزایش واقعی قدرت خرید مردم با اصلاح حقوق و دستمزدها.
آیا سفره‌ها از این کوچک‌تر خواهند شد؟
روند افزایش قیمت کالا‌های اساسی در سال۱۴۰۳ نشان می‌دهد خانواده‌های ایرانی با چالش‌های اقتصادی بیشتری مواجه خواهند شد. اگر دولت برنامه‌ای جدی برای کنترل تورم و حمایت از معیشت مردم نداشته باشد، سفره‌ها از آنچه امروز هست هم کوچک‌تر خواهد شد و شکاف طبقاتی بیش از پیش عمیق‌تر می‌شود.
