پلاستیک کاربرد‌های ارزشمند بسیاری دارد، اما مسئله این است که امروزه ما به محصولات پلاستیکی یکبار مصرف معتاد شده‌ایم و به این شکل خود را در معرض عواقب شدید زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی ناشی از آن نیز قرار داده‌ایم. بسیاری از ما هر روز از این محصولات استفاده می‌کنیم، بدون اینکه حتی فکر کنیم پلاستیک‌ها در نهایت به کجا می‌رسند. بااین احوال بی راه نیست اگر آلودگی پلاستیکی را یک فاجعه جهانی حاصل دست بشر بدانیم.
طبق اعلام برنامه محیط زیست ملل متحد (UNEP) نیمی از پلاستیک تولید شده در جهان برای اهداف یکبار مصرف طراحی شده‌اند و فقط یک بار استفاده شده و سپس دور ریخته می‌شوند. بر این اساس در سراسر جهان هر دقیقه یک میلیون بطری پلاستیکی خریداری و نیز سالانه بیش از ۵ تریلیون کیسه پلاستیکی استفاده می‌شود. نگرانی در این باره وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم میزان تولید پلاستیک از دهه ۱۹۷۰، سریعتر از هر ماده دیگری رشد کرده است و اگر روند رشد تاریخی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود که تولید جهانی پلاستیک تا سال ۲۰۵۰ به ۱۱۰۰ میلیون تن برسد.
گزارش برنامه محیط زیست ملل متحدد همچنین هشدار میدهد که در حال حاضر شاهد تغییر نگران‌کننده‌ای به سمت مصرف محصولات پلاستیکی یکبار مصرف بوده‌ایم؛ اقلامی‌که قرار است پس از یک بار استفاده کوتاه دور ریخته شوند. این در حالی است که تقریباً ۳۶ درصد از کل پلاستیک‌های تولید شده، در بسته بندی استفاده می‌شود که از آن جمله می‌توان به محصولات پلاستیکی یکبار مصرف برای ظروف غذا و نوشیدنی اشاره کرد.
تقریباً ۸۵ درصد از محصولات پلاستیکی یک بار مصرف بعد از دور ریخته شدن، به محل‌های دفن زباله حمل می‌شوند که بار آلایندگی بالایی را داراست. نکته قابل تأمل این است که از ۷ میلیارد تن زباله پلاستیکی که تا کنون در جهان تولید شده، چیزی کمتر از ۱۰ درصد آن بازیافت شده است. باقی زباله‌های پلاستیکی یا سوزانده می‌شوند و سبب آلودگی هوا خواهند شود و یا در محیط زیست رها می‌شوند و سال‌های سال به همان شکل باقی می‌مانند. زمان تجزیه پلاستیک‌ها در طبیعت چیزی حدود ۴۵۰ سال تخمین‌زده و این عمق فاجعه را مشخص می‌کند.
هر ایرانی روزی ۳ کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند
زمانی که صحبت از لزوم کاهش مصرف پلاستیک می‌شود، خیلی‌ها گمان می‌کنند این مسأله‌ای چندان بحرانی نیست و در ثانی چاره‌ای جز مصرف محصولات پلاستیکی یک بار مصرف ندارند. گاهی این مشکل را مربوط به خود نمی‌بینم و اعتقاد داریم در کشور ما آن قدر‌ها هم سرانه مصرف پلاستیک بالا نیست، اما برخی منابع ایران را یکی از کشور‌های پرمصرف در زمینه پلاستیک شناخته شده اند.
در منابع مختلف فارسی، ایران پنجمین کشور مصرف کننده پلاستیک در جهان معرفی شده است. منبع این آمار به احتمال زیاد مقاله‌ای است با عنوان «مطالعات علمی در مورد آلودگی میکروپلاستیک در ایران» که در ژانویه ۲۰۲۱ در بولتن آلودگی دریایی که یک بولتن بین المللی است، منتشر شده است. بر اساس این مقاله سالانه حدود نیم میلیون تن پلاستیک در ایران مصرف می‌شود و این کشور از این نظر در رتبه پنجم جهانی قرار دارد. البته بر اساس یافته‌های این مقاله مطالعات حاکی از حضور پلاستیک در محیط زیست ایران بسیار جدید است و از این رو شاید تمامی ابعاد را در بر نداشته باشد. برخی منابع دیگر نیز مصرف پلاستیک را در ایران تا سالانه بیش از ۳ میلیون تن عنوان می‌کنند و اذعان دارند هر ایرانی روزانه به طور میانگین ۳ کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند که متوسط عمر استفاده از هر کیسه، تنها ١٢ دقیقه است.
در جدیدترین آماری که در سال ۲۰۲۴ از سوی بررسی جمعیت جهانی درباره ۱۰ کشوری که بیشترین زباله‌های پلاستیکی را تولید می‌کنند منتشر شده، البته اثری از ایران دیده نمی‌شود و از این رو می‌توان امید داشت که با وجود مصرف بالا، تولید زباله‌های پلاستیکی در کشور ما آنقدر‌ها هم فاجعه آمیز نیست. در این رده‌بندی چین در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن آمریکا و هند در مقام‌های دوم و سوم تولیدکنندگان زباله‌های پلاستیکی هستند. بعد از آن‌ها نیز به ترتیب، برزیل، مکزیک، ژاپن، آلمان، اندونزی، تایلند و ایتالیا قرار گرفته‌اند.
بر اساس آمار‌های سازمان محیط زیست، سالانه ۲۴۸ هزار تن پلاستیک در ایران تولید می‌شود که روندی نگران کننده است و علاوه بر آلودگی زیست محیطی، سلامتی افراد را نیز تهدید می‌کند. پسماند‌های پلاستیکی سال‌ها در محیط زیست باقی می‌مانند و به آلودگی آب و خاک، مرگ حیوانات دریایی و افزایش گرمایش جهانی منجر شوند. کیسه‌های پلاستیکی رها شده در طبیعت به راحتی همراه باد جابجا می‌شوند و محیط‌های طبیعی همچون رودخانه‌ها را آلوده می‌کنند. همچنین با ورود به محیط‌زیست دریایی، وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و سبب مرگ و میر آن‌ها می‌شوند.
در انسان نیز استفاده از ظروف پلاستیکی تأثیرات منفی روی سلامتی دارد و به تغییر شکل سلول‌های بدن و همچنین تغییرات و جهش‌های ژنی منجر می‌شود که ممکن است به بروز بیماری‌هایی همچون انواع سرطان‌ها بینجامد.
کیسه پلاستیکی رایگان، بلای جان طبیعت
وقتی صحبت از کاهش مصرف پلاستیک می‌شود، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد عدم استفاده از کیسه‌های پلاستیکی برای خرید و حمل اشیاء است. در سال‌های اخیر در این رابطه اطلاع رسانی‌های زیادی انجام شده که سبب تغییر دیدگاه بسیاری از مردم به این مسئله شده است. برخی افراد هنگام خرید از گرفتن کیسه پلاستیکی خودداری می‌کنند و ترجیح می‌دهند خرید خود را داخل کیف یا کیسه‌های پارچه‌ای قرار دهند. البته این اتفاق لزوما همیشه رخ نمی‌هد چرا که عادت حمل کیسه‌های پارچه‌ای برای مردم کشور ما چندان رایج نیست.
در این رابطه می‌توان به تجربه کشور‌های اروپایی مراجعه کرد که حالا همراه داشتن کیسه‌های پارچه‌ای بین مردم رواج یافته است. بخشی از این مسأله به فرهنگسازی برمی‌گردد و بخشی نیز مربوط به قوانین خرید است که طبق آن برای دریافت کیسه پلاستیکی باید هزینه‌ای بین ۳۰ سنت تا یک یورو پرداخت کنید. این مسئله نقش مهمی در کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی دارد. از سوی دیگر بطری‌های پلاستیکی نوشیدنی نیز عموما قابل بازیافت هستند و در فروشگاه‌های مواد غذایی دستگاهی برای تحویل بطری‌های پلاستیکی خالی وجود دارد که در ازای تحویل به شما پول یا بن خرید از فروشگاه ارائه میدهد و این نیز سیاستی تشویقی برای بازیافت پلاستیک محسوب می‌شود.
در ایران، اما ارزان بودن محصولات پلاستیکی و ارائه کیسه پلاستیکی رایگان به خریداران عاملی برای مصرف بیشتر این مواد عنوان می‌شود. برخی کارشناسان محیط زیست اعتقاد دارند که تنها فرهنگسازی سبب کاهش مصرف پلاستیک نمی‌شود و در این رابطه باید سیاست‌های جدی‌تری اعمال شود.
سابقه تولید پلاستیک و کیسه‌های نایلونی در ایران به سال ۱۳۳۷ و تأسیس اولین کارخانه تولید پلاستیک برمی‌گردد و طی سال‌ها مصرف انواع محصولات پلاستیکی و بویژه محصولات پلاستیکی یک بار مصرف روندی رو به رشد داشته است. این در حالی است که قوانینی برای منع تولید و مصرف پلاستیک در کشور وجود ندارد. با این حال می‌توان مصرف پلاستیک را در کشور تا جای ممکن کم کرد و از سیاست‌های تشویقی نیز برای صاحبان مشاغل و نیز شهروندانی که برای کاهش مصرف پلاستیک تلاش می‌کنند بهره برد.
این روز‌ها که به ماه مبارک رمضان نزدیک می‌شویم، استفاده از ظروف یک بار مصرف برای پخش نذورات و افطاری افزایش می‌یابد و خیلی وقت‌ها چاره‌ای هم جز این وجود ندارد. بویژه پس از همه گیری کرونا، به دلایل بهداشتی استفاده از ظروف یک بار مصرف در این گونه مراسم رواج بیشتری پیدا کرد. با این احوال می‌توان استفاده از ظروف یکبار مصرف تجدید‌پذیر و دوستدار محیط زیست که با نام ظروف یکبار مصرف گیاهی هم شناخته می‌شوند استفاده کرد. همچنین استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای برای حمل غذا و نیز همراه داشتن لیوان شخصی در مواقعی که امکان پذیر است، راه خوبی برای کاهش آسیب ظروف پلاستیکی یک بار مصرف به شمار می‌رود. هرکدام از ما می‌توانیم تأثیر مثبتی در قطع چرخه آسیب مواد پلاستیکی به طبیعت داشته باشیم و خیالمان اندکی آسوده شود از این که دوستی خوب برای محیط زیست بوده‌ایم.
منبع: نورنیوز
