کم خوابی یا بی خوابی یک مشکل رایج در سراسر جهان بوده و تاثیر کم خوابی بر سلامت روان امری اجتناب ناپذیر و ملموس است. تاثیر خواب بر سلامت روان و جسم غیر قابل انکار است. کمبود خواب می تواند در کوتاه مدت احساس تحریک پذیری و فرسودگی را به فرد القا کند، اما همچنین می‌تواند عواقب جدی بر سلامتی افراد در دراز مدت داشته باشد.کمبود خواب با تعدادی از پیامدهای نامطلوب سلامتی از جمله بیماری های قلبی، دیابت نوع ۲ و افسردگی ارتباط دارد.برخی از شرایط روانپزشکی می تواند باعث مشکلات خواب شود. اختلالات خواب همچنین می تواند علائم بسیاری از شرایط روحی از جمله افسردگی، اضطراب و اختلال دو قطبی را تشدید کند.
لیلا امامی متخصص بیهوشی و فلوشیپ طب خواب بیمارستان شهدای تجریش گفت: خواب یک فرآیند فیزیولوژیکی اساسی است که به بدن اجازه می‌دهد خود را از نو بسازد، تجدید قوا کند و به طور کلی به پایداری برسد. امامی با اشاره به این که بسیاری از افراد با مشکل کیفیت پایین یا کمبود خواب مواجه هستند گفت: این مشکل می‌تواند به دلیل نداشتن زمان کافی برای خواب یا به دنبال اختلالاتی مثل بی‌خوابی و آپنه انسدادی خواب رخ دهد.
به گفته وی کاهش کمیت یا کیفیت خواب منجر به بروز مشکات متعددی برای سلامت می‌شود. این فلوشیپ طب خواب دانشگاه در ادامه به بررسی تاثیرات خواب نامناسب بر بدن از زوایای گوناگون و پیامدهای آن بر سلامت جسمی، روحی، عملکرد شناختی و فرآیندهای متابولیک پرداخت و بر لزوم آگاهی عمومی و مداخلات برای ارتقای بهداشت خواب تاکید کرد. فیزیولوژی خوابوی خواب را شامل دو مرحله اصلی NREM (حرکت غیر سریع چشم یا خواب غیر رویا) و REM (حرکت سریع چشم یا خواب رویا) برشمرد و گفت: خواب غیررویا دارای سه مرحله است.
به گفته وی هر مرحله از خواب وظایف خاصی نظیر تثبیت حافظه، تنظیم احساسات و بازسازی جسمی دارد و چرخه‌ای بودن این مراحل برای سلامت بهینه ضروری است.
میزان مورد نیاز خواب در افراد مختلف
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه نیاز انسان به خواب در طول زندگی براساس سن، بیماریهای زمینه‌ای، فاکتورهای محیطی مانند محل زندگی، شغل، تشکیل خانواده، فرزندآوری و عوامل دیگر تغییر می‌کند.
امامی با اشاره به توصیه انجمن جهانی خواب گفت: بزرگسالان به‌طور متوسط به هفت تا نه ساعت خواب شبانه نیاز دارند. با این حال، نیاز فرد به خواب ممکن است بسته به سن، سبک زندگی و وضعیت سلامت وی متفاوت باشد. پیامدهای کم خوابی بر سلامت جسمیاین متخصص بیهوشی کم خوابی مزمن را باعث بروز مشکلات جدی بهداشتی و سلامت در فرد برشمرد و به بررسی آنها پرداخت. سلامت قلب و عروقوی براساس نتایج تحقیقات خواب ناکافی را با افزایش خطر فشار خون، بیماریهای قلبی و سکته مغزی مرتبط دانست و گفت: کم خوابی می تواند منجر به افزایش هورمونهای استرس، التهاب و اختلال در متابولیسم گلوکز شود که این عوامل باعث بروز مشکلات قلبی و عروقی می‌شود.
امامی با اشاره به اهمیت خواب در سلامت قلبی عروقی یادآور شد که خواب سالم یکی از هشت توصیه جدی انجمن قلب آمریکا برای جلوگیری از اختلالات قلبی عروقی است. عملکرد ایمنیبه گفته وی خواب نامناسب بر سیستم ایمنی تاثیر منفی گذاشته و توانایی بدن را برای مبارزه با عفونتها کاهش می‌دهد.
این متخصص بیهوشی با اشاره به تاثیر خواب بر سیستم ایمنی سلولی و سیستم ایمنی هومورال افزود: براساس نتایج تحقیقات، خواب ناکافی خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیرسرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی را افزایش می‌دهد. به گفته امامی طبق مطالعات انجام شده کمبود خواب تا ٣٦درصد ریسک ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
این متخصص بیهوشی خاطرنشان کرد: خواب کافی علاوه بر انسجام و تثبیت حافظه سبب تثبیت حافظه ایمنی فرد در مواجهه با عوامل عفونی یا شبه عفونی نیز می‌شود و این موضوع در اثربخشی و پاسخ فرد به واکسن اهمیت زیادی دارد.به گفته امامی براساس نتایج مطالعات بین طول مدت خواب و پاسخ آنتی‌بادی به واکسن ارتباط محکمی وجود دارد . اثرات متابولیکی کم خوابیوی کم خوابی را با بروز اختلالات متابولیکی مرتبط دانست و براساس نتایج مطالعات کمبود خواب را باعث افزایش سه برابری خطر ابتلا به دیابت نوع ٢ برشمرد.
امامی با بیان این که کم‌خوابی تا ٥٠درصد خطر ابتلا به چاقی را افزایش می‌دهد افزود: خواب ناکافی باعث اختلال هورمونها به ویژه لپتین و گرلین می‌شود که در تعدیل اشتها و احساس سیری نقش دارند.
به گفته وی اختلال یا محرومیت خواب با افزایش سطح هورمون گرسنگی گرلین منجر به افزایش گرسنگی و تمایل به مصرف غذاهای پرکالری می‌شود. همچنین سبب کاهش هورمون سیری لپتین می‌شود که کنترل اشتها را از بین می‌برد. پیامدهای کم خوابی بر سلامت روحی و روانی این فلوشیپ طب خواب در ادامه به تاثیر کیفیت و کمیت خواب شبانه برسلامت روحی و روان، خلق و خو و عملکرد شناختی فرد اشاره کرد و گفت: کم خوابی یک عامل خطر مهم برای ابتلا به اختلالات خلقی از جمله افسردگی واضطراب است.
به گفته وی اختلالات خواب می‌تواند علائم فرد را تشدید کرده و چرخه‌ای معیوب ایجاد کند که در آن خواب نامناسب منجر به بدتر شدن سلامت روان فرد می‌شود.
تاثیر کم خوابی بر عملکرد شناختی
امامی تخلیه سموم و بازمانده‌های متابولیک(مانند آمیلوییدبتا، تاو،لاکتات) از مغز را ازعملکردهای اولیه خواب عنوان کرد که درصورت تجمع این مواد در مغز، عملکرد ذهنی فرد مختل می‌شود. بنابراین فرایندهای شناختی مانند توجه، حافظه و تصمیم‌گیری تحت تاثیر خواب نامناسب قرار می‌گیرند.
به گفته وی براساس نتایج تحقیقات، کم خوابی باعث اختلال عملکرد شناختی فرد شده و منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش خطا در کارهای حساس و نیازمند تمرکز می‌شود.
این متخصص بیهوشی خاطرنشان کرد: کمبود یا اختلال خواب در جوانی و میانسالی خطر ابتلا به اختلالات دمانس مانند آلزایمر را تا ٣٣درصد افزایش می‌دهد. وی محرومیت از خواب را سبب افزایش سن مغز عنوان کرد به این معنی که مثلا مغز یک فرد ٥٠ ساله با کمبود خواب از نظر عملکرد مشابه مغز یک انسان ٨٠ ساله می‌شود.
تنظیم هورمونیاین
عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان این که خواب نقش حیاتی در تنظیم هورمونهای مختلف بدن( نظیر کورتیزول، انسولین و هورمون رشد) ایفا می‌کند گفت: اختلال در الگوی خواب می‌تواند باعث عدم تعادل هورمونی شود که منجر به یاجاد استرس، مشکلات متابولیک و اختلال در رشد و تکامل می‌شود. راهکارهای بهبود کیفیت خواباین فلوشیپ طب خواب بیمارستان شهدای تجریش با تاکید بر رعایت بهداشت خواب به بیان راهکارهایی برای بهبود کیفیت خواب پرداخت.
پیامدهای اجتماعی
امامی کمبود خواب و خواب‌آلودگی ناشی از آن را باعث بروز تصادفات رانندگی ذکر کرد و گفت: طبق نتایج مطالعه‌ای در آمریکا، سالیانه ٦٠٠٠ تصادف مرگبار دراثر خواب‌آلودگی حین رانندگی رخ می‌دهد و متاسفانه درصورت خواب بودن راننده یا سرنشینان خودرو در حین تصادف رانندگی، صدمات و جراحت‌ها بیشتر از زمانی است که فرد بیدار باشد.
عوارض درازمدت کم خوابی
امامی کم خوابی مزمن را با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن مانند بیماریهای قلبی، اختلالات نورودژنراتیو مانند آلزایمر، چاقی و دیابت مرتبط دانست. وی تاکید کرد که تأثیرات تجمعی خواب نامناسب در طول زمان می‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی و طول عمر را کاهش دهد.
وی ایجاد یک برنامه خواب منظم، ایجاد محیط خواب راحت، محدود کردن مدت قرارگرفتن درمعرض صفحه نمایشها قبل از خواب، کاهش مصرف کافئین و الکل را از جمله این راهکارها عنوان کرد.
امامی خاطرنشان کرد: گرچه رعایت قوانین بهداشت خواب به تمام افراد توصیه می‌شود، اما به تنهایی نمی‌تواند مانع بروز اختلالات خواب یا درمان بیماریهای خواب شود. بنابراین افراد درصورت ابتلا به اختلالات خواب درکنار رعایت نکات بهداشت خواب، حتما به پزشک متخصص خواب مراجعه کنند.
این فلوشیپ طب خواب در خاتمه سخنان خود خاطرنشان کرد: اثرات خواب نامناسب بر بدن، عمیق و درازمدت است و بر سلامت جسمی، روانی و عملکرد شناختی تأثیر می‌گذارد. با توجه به این که کم خوابی در جامعه مدرن روند صعودی دارد، شناسایی پیامدهای آن و اولویت بندی خواب به عنوان یک بخش حیاتی از سلامت کلی ضروری است.
