ناقص‌سازی اندام جنسی زنان یا همان ختنه زنان شامل تمام روش‌هایی می‌شود که به‌طور عمدی و به‌دلایل غیر پزشکی تغییراتی در اندام‌های تناسلی زنانه ایجاد کرده یا به آن‌ها آسیب می‌زند.
ختنه‌ی زنان یا «اف‌جی‌ام» به دلایل فرهنگی، مذهبی و اجتماعی انجام می‌شود و عمدتاً بر روی دختران جوان بین سنین نوزادی تا ۱۵ سالگی صورت می‌گیرد.
این عمل نه تنها هیچ منفعتی برای سلامت زنان ندارد، بلکه می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت و رفاه فرد داشته باشد، حتی باعث مرگ شود و هزینه‌های بهداشتی قابل توجهی را به همراه دارد.
آمار دقیق دختران و زنانی که تحت تأثیر ناقص‌سازی اندام جنسی قرار گرفته‌اند، مشخص نیست، اما صندوق کودکان سازمان ملل متحد، یونیسف تخمین می‌زند که در سطح جهانی، دست‌کم ۲۰۰ میلیون زن و دختر «ختنه» شده‌اند، و هر ساله حدود ۴ میلیون دختر در معرض خطر انجام آن قرار دارند.
این عمل بیشتر در ۲۸ کشور آفریقایی رایج است و در برخی مناطق خاورمیانه و آسیا نیز مشاهده می‌شود، اگرچه در سایر نقاط جهان به‌طور کمتری گزارش شده است.
تجزیه و تحلیل‌های یونیسف و صندوق جمعیت سازمان ملل نشان می‌دهد که در برخی کشورها این عمل به شدت کاهش یافته است، اما در دیگر کشورها همچنان ثابت مانده است. رشد جمعیت در مناطق پرخطر، بحران‌های متعدد و مخالفت‌ها با تلاش‌های مقابله با ختنه زنان تهدیدی برای پیشرفت در این زمینه است.
انجام اقدامات بهداشتی توسط افراد متخصص در برخی کشورها در حال افزایش است، اما این عمل آسیب آن را کاهش نمی‌دهد و همچنان برخلاف اصول اخلاقی پزشکی است.
شیوع ختنه زنان در اروپا
اطلاعاتی در مورد شیوع ختنه زنان در اروپا موجود نیست. اما چهار مطالعه‌ای که توسط «موسسه اروپایی برای برابری جنسیتی» بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ انجام شد، نشان داد که قربانیان (یا قربانیان بالقوه) ختنه زنان در دست‌کم ۱۶ کشور اتحادیه اروپا از جمله بلژیک، دانمارک، آلمان، ایرلند، یونان، اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، قبرس، لوکزامبورگ، مالتا، هلند، اتریش، پرتغال، فنلاند و سوئد وجود دارند.
«شبکه اروپایی مبارزه با ناقص‌سازی اندام جنسی زنان» تخمین می‌زند که بیش از ۶۰۰ هزار زن و دختر که از ختنه جان سالم به در برده‌اند در اروپا زندگی می‌کنند و فقط در ۱۳ کشور اروپایی ۱۸۰ هزار دختر در معرض خطر ختنه شدن قرار دارند.
هر ساله حدود ۲۰ هزار زن و دختر از مبدا کشورهای انجام‌دهنده ختنه زنان به اتحادیه اروپا درخواست پناهندگی می‌دهند که حدود هزار درخواست آن به‌طور مستقیم با ختنه زنان مرتبط است. این تعداد از سال ۲۰۰۸ به طور پیوسته افزایش یافته است.
تعهدات و اقدامات برای مقابله با ختنه زنان
ختنه زنان یک نوع سوءاستفاده از کودکان و خشونت مبتنی بر جنسیت است و در سطح بین‌المللی به‌عنوان نقض حقوق بشر دختران و زنان شناخته شده است. مضافا اینکه این عمل «حقوق فردی سلامت، امنیت و تمامیت جسمی»، «حق آزادی از شکنجه و رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز» و «حق زندگی در مواردی که این عمل منجر به مرگ می‌شود» را نقض می‌کند.
با این حال، ختنه زنان در برخی از کشورها و در میان برخی اقوام یک سنت قدیمی محسوب می‌شود و نه تنها به صورت سنتی صورت می‌گیرد بلکه بسیاری از مردم این کشورها در پی آن هستند که آن را قانونی کنند.
در سطح بین‌المللی، استانداردهای سازمان ملل، اتحادیه آفریقا و شورای اروپا به‌عنوان معیارهایی برای مقابله با ختنه زنان محسوب می‌شوند. پیمان‌های کلیدی، از جمله کنوانسیون حذف تمام اشکال تبعیض علیه زنان، کنوانسیون حقوق کودک و کنوانسیون ژنو، به‌طور غیرمستقیم به ختنه زنان پرداخته و راهنمایی‌هایی در خصوص حفاظت و پناهندگی برای قربانیان ارائه می‌دهند.
در آفریقا، ۱۵ کشور امضاکننده پروتکل ماپوتو متعهد شده‌اند که ختنه زنان را ریشه‌کن کنند.
در اروپا نیز کنوانسیون شورای اروپا در خصوص پیشگیری و مقابله با خشونت علیه زنان و خشونت خانگی (کنوانسیون استانبول) اولین پیمانی است که در آن ختنه زنان در این قاره به‌رسمیت شناخته شده است. این کنوانسیون الزامات خاصی را در زمینه پیشگیری و مقابله با این عمل و همچنین ارائه حمایت به قربانیان و کسانی که در معرض خطر هستند، مشخص می‌کند.
تلاش‌های طولانی‌مدت سازمان ملل برای پایان دادن به این عمل در سال ۲۰۱۲ به اولین قطعنامه خاص این سازمان در مورد ختنه زنان منتهی شد. سند ۲۰۳۰ سازمان ملل برای توسعه پایدار، ختنه را به‌عنوان یک عمل مضر شناسایی کرده و هدف‌گذاری کرده است که تا سال ۲۰۳۰ این عمل برچیده شود.
شیوه‌های ختنه زنان
براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ختنه کردن زنان به چهار شیوه صورت می‌گیرد:
- نوع اول: برداشتن کلی یا جزئی کلیتوریس
- نوع دوم: برداشتن کلی یا جزئی کلیتوریس و لب‌های کوچک آلت تناسلی همراه یا بدون بریدن لب‌های بزرگ آلت
- نوع سوم: هرگونه تنگ کردن مجرای مهبل با ایجاد یک مهر و موم پوششی با قطع کردن لب‌های کوچک یا بزرگ آلت با یا بدون بریدن کلیتوریس
- نوع چهارم: هرگونه عمل آسیب‌زای دیگری مانند سوراخ کردن، سوزن زدن و شکافتن
قانون‌گذاری، سیاست و تأمین مالی اتحادیه اروپا
پیمان‌های اتحادیه اروپا و منشور حقوق بنیادی آن، بر اصول برابری جنسیتی و عدم تبعیض تأکید می‌کنند و حق کرامت انسانی را تضمین کرده و شامل مواردی درباره حق تمامیت جسمی و روانی می‌باشند.
اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۴ دستورالعملی برای مقابله با خشونت علیه زنان تصویب کرد که باید تا ژوئن ۲۰۲۷ به قوانین ملی کشورها تبدیل شود. این دستورالعمل کشورهای عضو را ملزم می‌کند که ختنه زنان را به‌عنوان یک جرم خاص جرم‌انگاری کنند، مجازات حداکثری زندان برای مرتکبین تعیین کرده و حمایت از قربانیان را بهبود بخشند.
قوانین جدید دیگری که قرار است در سال ۲۰۲۶ به اجرا درآید، قربانیان ختنه زنان را به‌عنوان پناهجویانی با نیازهای ویژه شناسایی کرده و تصریح می‌کند که باید حمایت خاصی به آن‌ها ارائه شود.
بسیاری از اقدامات مورد نیاز برای پایان دادن به ختنه زنان در حیطه اختیارات کشورهای عضو قرار دارد. در تمامی کشورهای عضو ختنه زنان به‌عنوان یک جرم قابل پیگرد – چه به‌عنوان یک عمل مجرمانه خاص یا به‌عنوان یک آسیب جسمی یا جراحت – است. با این حال، تعداد کمی از این موارد به دادگاه کشیده می‌شود.
برخی از کشورهای عضو، برنامه‌هایی در سطح ملی برای مقابله با ختنه زنان تدوین کرده‌اند.
پارلمان اروپا نقش مهمی در افزایش آگاهی و فشار برای اقدام قاطع در مورد ختنه زنان ایفا کرده است. پارلمان اروپا خواستار حمایت مناسب از زنانی است که به‌دلیل ختنه زنان درخواست پناهندگی می‌کنند.
