حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی فرمانیان در نشست علمی به بررسی تفاوت‌های فقهی و دینی میان طالبان و تحریرالشام پرداخت گفت: این دو گروه، باوجود شباهت‌های سیاسی و نظامی، در مبانی فکری و دینی تفاوت‌های بنیادینی دارند.
بنابر روایت شیعه نیوز، نشست علمی با موضوع «اشتراکات و افتراقات تحریرالشام و طالبان» به همت طلاب نمایندگی جامعه المصطفی خراسان و با حضور حجت الاسلام والمسلمین دکتر مهدی فرمانیان عضو هئیت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در مشهد برگزار شد. در این نشست، تحلیل مبانی فکری و دینی این دو گروه با تأکید بر تفاوت‌های فقهی و سیاسی آن‌ها انجام شد و تصورات سطحی پیرامون شباهت‌های آن‌ها مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
در این نشست حجت الاسلام والمسلمین فرمانیان، به تحلیل دقیق تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو گروه جهادی پرداخته و تأکید کرد: این دو گروه از نظر فکری و دینی دارای تفاوت‌های عمیقی هستند که نباید آن‌ها را صرفاً بر اساس تحولات سیاسی و نظامی مشابه به هم در نظر گرفت.
وی با اشاره به تحولات اخیر در افغانستان و سوریه، به تشریح فرآیندهای سیاسی و نظامی این دو گروه پرداخت و توضیح داد: با وجود آنکه تحولات این دو کشور مشابه به نظر می‌رسد، اما باید دقت کرد که اشتراکات سیاسی آن‌ها به هیچ عنوان دلیلی بر مشابهت فکری و دینی این دو گروه نیست.
تحولات افغانستان و سوریه؛ شباهت‌ها و تفاوت‌ها در مسیر سیاسی دو گروه
حجت الاسلام و المسلمین فرمانیان به اتفاقات سال ۲۰۲۱ در افغانستان اشاره کرد و افزود: پس از خروج نیروهای آمریکایی، طالبان بدون هیچ مقاومتی موفق شد کنترل افغانستان را به دست بگیرد و امارت اسلامی افغانستان را تأسیس کند. این گروه در مدت کوتاهی پس از تسلط بر افغانستان، اقدام به پیاده‌سازی قوانین خاص خود بر اساس مکتب دیوبندیه و فقه حنفی کرد.
وی ادامه داد: در مقابل، تحریرالشام نیز در سوریه به سرعت دمشق را به تصرف خود درآورد و نظام حکومتی خاص خود را بنا کرد؛ اشتباه است اگر این دو رویداد مشابه تلقی شوند، زیرا تحلیل‌های موجود بیشتر مبتنی بر ساده‌انگاری است و تفاوت‌های فقهی و دینی میان این دو گروه را نادیده گرفت.
تفاوت‌های فقهی و دینی میان طالبان و تحریرالشام
وی در ادامه به تفصیل به تفاوت‌های مبنایی میان طالبان و تحریرالشام اشاره کرد و افزود: طالبان به طور عمده تحت تأثیر مکتب دیوبندیه و فقه حنفی هستند، در حالی که تحریرالشام از سلفی‌های جهادی و فقهی تبعیت می‌کند. این تفاوت‌ها به ویژه در مسائل فقهی چون جهاد، سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و نحوه برخورد با مخالفان دینی نمایان میشود.
وی در این باره به نمونه های اشاره کرد و گفت: برای مثال، طالبان بیشتر بر اساس اصول فقه حنفی عمل می‌کند و حتی در زمینه مسائل جهاد و روش‌های نظامی نیز تفکرات خاص خود را دارند که به شدت از اصول سلفی جهادی متمایز است. در عین حال، تحریرالشام که بیشتر تحت تأثیر تفکرات سلفی جهادی قرار دارد، به شدت بر حدیث‌گرایی و ظاهرگرایی تأکید دارد و این دیدگاه‌ها را در تفسیر متون دینی خود به کار میبرد.
تحلیل اشتراکات سطحی و تصحیح تحلیل‌های نادرست
حجت الاسلام فرمانیان به اشتراکات سطحی و نادرستی که بین این دو گروه وجود دارد اشاره کرد و تصریح کرد: برخی تحلیلگران به اشتباه معتقدند تحریرالشام از طالبان الگوبرداری کرده است. این تحلیل‌ها معمولاً بر اساس شباهت‌های سیاسی و تاکتیکی است که در سطح میدانی میان این دو گروه مشاهده میشود، اما از لحاظ فقهی و ایدئولوژیک، این دو گروه تفاوت‌های فاحشی دارند و اشتراکات این دو گروه بیشتر در زمینه‌های سیاسی و استراتژیک و نه در اصول فقهی و دینی آن‌ها دیده میشود.
تفاوت‌های فکری در برخورد با مسائل اجتماعی و دینی
عضو هئیت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب به بررسی تفاوت‌های این دو گروه در برخورد با مسائل اجتماعی و دینی پرداخت و به ویژه به موضوعاتی مانند جهاد نکاح، زیارت قبور و توسل اشاره کرد و در این باره توضیح داد: در حالی که برخی گروه‌های سلفی جهادی مانند تحریرالشام این نوع از جهاد را مجاز می‌دانند، دیوبندی‌ها همچون طالبان به چنین مسائلی توجه چندانی نداشته و آن را رد می‌کنند.
وی بر اهمیت تحلیل‌های دقیق و علمی در بررسی گروه‌های جهادی تأکید کرد و گفت: نباید تنها به شباهت‌های سطحی این گروه‌ها تکیه کرد و برای درک دقیق‌تر تفاوت‌ها و اشتراکات میان این گروه‌ها، باید به مبانی فقهی، کلامی و سیاسی آن‌ها توجه بیشتری شود.
حجت الاسلام و المسلمین فرمانیان یادآور شد: در حالی که دیوبندی‌ها به گرایش‌های ماتریدی و تأویل‌گرایانه علاقه‌مند هستند، سلفی‌های جهادی مانند تحریرالشام بیشتر به ظاهرگرایی و حدیث‌گرایی تأکید دارند. این تفاوت‌های فقهی و کلامی باعث بروز اختلافات عمیقی میان این گروه‌ها شده است که حتی در زمان‌هایی که این گروه‌ها همکاری‌هایی با یکدیگر داشته‌اند، بر روابط آن‌ها تأثیر گذاشته است.
