باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمد حسین رمدانی – تالاب زیبای فریدونکنار، هر ساله میزبان هزاران پرنده مهاجر از سراسر دنیا هست، اما این روزها، به‌جای آرامش و پناهگاه، شاهد شکار بی‌رحمانه و فروش غیرقانونی این موجودات در سایه فعالیت‌های مخفیانه هستیم. تلاش‌ها برای تعطیلی بازار پرندگان، اگرچه قدمی در مسیر درست است، اما آمار نگران‌کننده از صید غیرمجاز و شکار پنهانی نشان می‌دهد که سایه طمع هنوز بر سر این بهشت طبیعی سنگینی می‌کند.
پرندگان مهاجر، پیام‌آوران سکوت و زیبایی طبیعت، هر ساله از مسافت‌های دوردست به تالاب‌های شمال ایران می‌آیند، گویی در جست‌وجوی پناهگاهی امن و آرام برای گذران زمستان هستند. اما این روزها، این پرندگان بیشتر از هر زمان دیگری از ما انسان‌ها گله‌مندند؛ از ما که به جای قدردانی از حضورشان، تنها طمع را در برابرشان گذاشته‌ایم. صدای بال‌هایشان که زمانی سمفونی همزیستی و آرامش بود، حالا به فریاد‌هایی خاموش تبدیل شده است که حکایت از رنج و کاهش روزافزون تعدادشان دارد.
در فریدونکنار، جایی که باید بهشتی برای پرندگان باشد، بازار پرندگان مهاجر نماد طمع و نادیده گرفتن حیات وحش است. این بازار، که سال‌ها محل خریدوفروش غیرقانونی و شکار بی‌رویه بوده، دیگر فقط محلی برای سودجویی نیست؛ بلکه زخم عمیقی بر دل طبیعت است که عواقبش تنها به پرندگان محدود نمی‌شود، بلکه چرخه زیست‌بوم را نیز به خطر انداخته است.
تالاب فریدونکنار، از بارزترین نمونه‌های شگفتی طبیعت، این روزها به صحنه‌ای از تقابل انسان و حیات وحش تبدیل شده‌اند. تقابلی که اگر دیر به فکر چاره نباشیم، ممکن است پرندگان مهاجر، آخرین پروازشان را به این سرزمین انجام دهند و سکوتی عمیق‌تر از همیشه بر این تالاب‌ها حکم‌فرما شود.
بازار پرندگان فریدونکنار، که سال‌ها محور بحث‌های جدی در زمینه محیط زیست بوده، همچنان در سایه نظارت‌های پراکنده و فشار‌های قانونی، نفس‌های مخفیانه می‌کشد. این وضعیت نه‌تنها نشانی از بی‌توجهی به حقوق حیات وحش است، بلکه یادآور شکافی است میان تعهدات ما به طبیعت و آنچه در عمل انجام می‌دهیم.
پرندگان، قربانیان طمع در سایه کم‌کاری
در گوشه‌وکنار شهر‌های شمالی ایران، تالاب‌ها و زیستگاه‌های طبیعی همواره بخشی از هویت فرهنگی و اقتصادی مردم بوده‌اند. اما این روزها، میان حرف‌های ساکنان فریدونکنار صدایی تلخ شنیده می‌شود؛ صدای پرندگان مهاجری که تعدادشان هر سال کمتر از پیش است و سایه‌ی تجارت غیرقانونی، آرامش زیستگاهشان را تهدید می‌کند.
اهالی، که سال‌هاست با طبیعت و پرندگان زندگی کرده‌اند، به خوبی می‌دانند که این روند به ضرر همه است. اما فشار‌های اقتصادی، فرهنگ محلی در هم آمیخته با شکار و نبود راه‌حل‌های پایدار، آنها را میان دغدغه‌های معیشتی و نگاه پرسشگر محیط زیستی‌ها قرار داده است.
سخنان آنها پرده از واقعیت‌های تلخی برمی‌دارد که میان منافع کوتاه‌مدت و بحران‌های بلندمدت زیست‌محیطی گرفتار شده‌اند.
حسن عباسی که بیش از ۴۰ سال در فریدونکنار زندگی کرده، نگرانی‌های جدی درباره وضعیت بازار پرندگان و تأثیر آن بر محیط زیست دارد. او با لحنی حاکی از تأسف می‌گوید: “ما همیشه به این پرندگان به چشم زیبایی‌های طبیعت نگاه می‌کردیم. وقتی پرنده‌های مهاجر به تالاب‌های فریدونکنار می‌آیند، انگار بهار در دل زمستان آغاز شده. اما متأسفانه طی سال‌های اخیر، بعضی از افراد به جای احترام به این زیبایی‌ها، به فکر تجارت و سودجویی افتاده‌اند. ”
عباسی با اشاره به تجربه‌هایش در منطقه می‌افزاید: “تالاب‌های ما زمانی پر از پرندگان مهاجر بود. هر سال که فصل مهاجرت آغاز می‌شد، مردم منطقه با شور و اشتیاق به استقبال این مهمان‌های طبیعت می‌رفتند. اما حالا با شکار بی‌رویه و برپایی بازار‌های غیرقانونی، تعداد پرندگان کم شده و این موضوع نه تنها به طبیعت، بلکه به شهرت منطقه ما آسیب زده است. ”
او به اقدامات اخیر مسئولان در تعطیلی بازار پرندگان اشاره می‌کند و می‌گوید: این کار خوبی است، اما کافی نیست. باید برای کسانی که از این بازار درآمد داشتند، شغل جایگزین ایجاد شود. نمی‌توان فقط ممنوع کرد، باید به مشکلات مردم هم توجه کرد.
لیلا نصیری، یکی دیگر از اهالی فریدونکنار، با نگرانی بیشتری به موضوع نگاه می‌کند. او می‌گوید: “من مادری هستم که نگران آینده فرزندانم و محیط زیستی هستم که قرار است به آنها بسپاریم. وقتی از بازار پرندگان می‌گذرم، حس بدی دارم. دیدن پرنده‌های زخمی و گرفتار واقعاً آزاردهنده است. ”
نصیری معتقد است که فرهنگ‌سازی باید از مدارس و خانه‌ها آغاز شود. او می‌گوید:”باید به کودکان آموزش دهیم که طبیعت یک سرمایه است و نباید با آن این‌گونه رفتار کرد. پرندگان مهاجر تنها به این منطقه نمی‌آیند، آنها پیام‌آور زندگی هستند و نقش مهمی در اکوسیستم دارند. اگر نسل ما نتواند از این طبیعت مراقبت کند، چه جوابی برای نسل‌های آینده خواهیم داشت؟ ”
او همچنین بر لزوم مشارکت مردم تأکید می‌کند و می‌گوید: “نمی‌توان فقط از دولت انتظار داشت. ما مردم هم باید وارد عمل شویم. اگر همه تصمیم بگیریم که از این بازار‌ها خرید نکنیم، قطعاً شکارچی‌ها هم انگیزه‌ای برای ادامه کار نخواهند داشت. ”
گفت‌و‌گو با این دو نفر از اهالی فریدونکنار نشان می‌دهد که مردم منطقه، علاوه بر نگرانی برای محیط زیست، به‌دنبال راهکار‌هایی برای تعادل میان معیشت و حفاظت از طبیعت هستند. پیشنهاداتی مانند ایجاد مشاغل جایگزین و برنامه‌های فرهنگ‌سازی می‌تواند نقش کلیدی در حفظ این اکوسیستم حساس ایفا کند.
بازار پرندگان بسته است اما بازار پنهانی طمع همچنان زنده است
در دنیای پرتنش امروز، حفظ طبیعت و زیستگاه‌های حیات وحش، دغدغه‌ای است که تنها به دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی محدود نمی‌شود، بلکه فعالان محیط زیست نیز در خط مقدم این تلاش قرار دارند. افرادی که به عشق پرندگان و تالاب‌ها، بی‌وقفه از بقای آنها دفاع می‌کنند و با امید به آگاهی‌بخشی، مسیر پرچالشی را پیش گرفته‌اند.
در میان این افراد، صدای فعالان محیط زیست درباره بازار پرندگان فریدونکنار، بیش از هر زمان دیگری جدی و هشداردهنده شده است. بازاری که اگرچه در ظاهر تعطیل اعلام شده، اما رد پای طمع و سودجویی، همچنان در پس‌کوچه‌های این منطقه به چشم می‌خورد. در این میان، نام‌هایی مانند “دوماسیکا” و شیوه‌های انسانی‌تر شکار، بارها به‌عنوان راه‌حل‌های جایگزین مطرح شده‌اند.
مصاحبه با یک فعال محیط زیست، پرده از واقعیات تلخ و امید‌های روشنی برمی‌دارد؛ نگرانی از نابودی پرندگان مهاجر، خواسته‌ای برای فرهنگ‌سازی و تاکید بر لزوم اقدامات جدی‌تر از سوی جامعه و نهاد‌های مرتبط.
دکتر قاسمپوری، از اعضای هیات علمی دانشگاه و یکی از فعالان برجسته محیط زیست در منطقه شمال، در گفت‌وگویی درباره وضعیت بازار پرندگان مهاجر و چالش‌های مرتبط با تالاب‌های فریدونکنار به صراحت به مسائل و تخلفات موجود اشاره می‌کند. او با تأکید بر اینکه تعطیلی رسمی بازار پرندگان تنها بخشی از مشکلات را حل کرده، بیان می‌کند: “هرچند اعلام تعطیلی بازار پرندگان اقدامی مثبت و گامی در مسیر درست است، اما واقعیت تلخ این است که این بازار غیرقانونی به شکلی مخفیانه همچنان فعالیت دارد. متأسفانه دامگاه‌داران همچنان با طمع‌ورزی و عدم توجه به قوانین زیست‌محیطی، پرندگان مهاجر را به صورت غیرقانونی شکار و به فروش می‌رسانند. این فعالیت‌ها، اگرچه از دید عموم پنهان شده، اما تأثیرات آن بر اکوسیستم منطقه و جمعیت پرندگان کاملاً محسوس است. ”
دکتر قاسمپوری با اشاره به اینکه صید پرندگان به نوعی با فرهنگ برخی از مردم منطقه گره خورده، بر اهمیت فرهنگ‌سازی تأکید می‌کند: “یکی از مهم‌ترین مشکلات این است که شکار پرندگان مهاجر در برخی مناطق به نوعی به یک سنت تبدیل شده و حتی به آن افتخار می‌شود. این فرهنگ باید اصلاح شود. اگر مردم بدانند که شکار و فروش این پرندگان نه‌تنها به محیط زیست آسیب می‌زند بلکه آینده معیشت پایدار منطقه را نیز به خطر می‌اندازد، قطعاً نگرش‌ها تغییر خواهد کرد. ”
او با اشاره به نقش دولت و سازمان‌های مردم‌نهاد در این مسیر ادامه می‌دهد: “آموزش و آگاهی‌بخشی باید در مدارس، مساجد و مراکز فرهنگی تقویت شود. همچنین، رسانه‌ها می‌توانند با انتشار مستند‌ها و برنامه‌های آموزشی درباره اهمیت حفظ پرندگان مهاجر و تالاب‌ها نقش بسزایی ایفا کنند. تنها در این صورت می‌توانیم به تغییر نگرش جامعه امیدوار باشیم. ”
یکی از مسائل مهمی که دکتر قاسمپوری به آن اشاره می‌کند، صید هوایی پرندگان با استفاده از روش‌های نامتعارف است. او درباره این روش توضیح می‌دهد: “این نوع شکار یکی از مخرب‌ترین شیوه‌های شکار پرندگان است که در آن با ایجاد تور‌های بزرگ هوایی، صد‌ها پرنده به دام می‌افتند. این روش نه‌تنها پرندگان بالغ را از بین می‌برد، بلکه تهدیدی جدی برای نسل‌های آینده آنها نیز محسوب می‌شود. متأسفانه استفاده از این شیوه همچنان در برخی مناطق رواج دارد و باعث کاهش شدید جمعیت پرندگان مهاجر شده است. ”
او همچنین به تجربه کشور‌های دیگر اشاره می‌کند و می‌گوید: “بسیاری از کشور‌ها توانسته‌اند با وضع قوانین سختگیرانه و جایگزینی معیشت‌های پایدار برای شکارچیان، روند شکار غیرقانونی را متوقف کنند. باید از این تجربیات موفق استفاده کنیم و اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام دهیم. “
دکتر قاسمپوری در پایان، چشم‌اندازی نگران‌کننده از آینده تالاب‌های شمال کشور ترسیم می‌کند: “اگر به این روند ادامه دهیم و نظارت‌ها تنها به تعطیلی ظاهری بازار‌ها محدود شود، نه‌تنها پرندگان مهاجر، بلکه تالاب‌های ما نیز در معرض نابودی کامل قرار خواهند گرفت. این اکوسیستم‌های حیاتی نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی، تأمین منابع آب و معیشت پایدار دارند. زمان آن رسیده که تمامی نهاد‌های دولتی، محلی و مردم منطقه برای حفاظت از این میراث طبیعی، مسئولیت‌پذیرتر عمل کنند. ”
صحبت‌های دکتر قاسمپوری به وضوح نشان می‌دهد که مشکل شکار و فروش پرندگان مهاجر در فریدونکنار تنها با تعطیلی بازار‌ها حل نمی‌شود. نیاز به تغییرات بنیادین در فرهنگ، قوانین و معیشت مردم منطقه وجود دارد تا بتوان از این میراث طبیعی برای نسل‌های آینده حفاظت کرد.
مقابله با شکار و تجارت غیرقانونی پرندگان، آزمونی برای تعهد اجتماعی
حفظ محیط زیست، مأموریتی است که نه‌تنها به قانون و نظارت وابسته است، بلکه نیازمند تعهد، همدلی و تلاش جمعی تمامی اعضای جامعه است. در این میان، نقش مدیران و مسئولان حوزه محیط زیست، اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا آنها باید در خط مقدم مقابله با تخلفات زیست‌محیطی و ترویج فرهنگ پایدار باشند.
عطاالله کاویان، مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، یکی از مسئولانی است که سال‌ها برای حفظ تنوع زیستی و زیستگاه‌های ارزشمند استان تلاش کرده است. با توجه به شرایط حساس تالاب‌های مازندران و مخاطراتی که پرندگان مهاجر با آن رو‌به‌رو هستند، وی همواره بر برخورد قاطع با تخلفات و ضرورت اقدامات پیشگیرانه تاکید کرده است.
صحبت‌های او درباره بازار پرندگان فریدونکنار و معضلات ناشی از شکار و فروش غیرقانونی پرندگان مهاجر، نگرانی‌های جدی و واقعیت‌های تلخی را آشکار می‌کند. این مسائل نه‌تنها نشان‌دهنده تهدید علیه حیات پرندگان، بلکه نمایانگر چالش‌های مدیریتی و اجتماعی است که نیاز به توجه جدی و اقدامات فوری دارند.
عطاالله کاویان، مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست مازندران، در گفت‌وگویی درباره وضعیت تالاب‌ها و بازار غیرقانونی پرندگان فریدونکنار، به مسائل کلیدی و راهکار‌های مقابله با این تخلفات پرداخته است. او در ابتدا تأکید کرد که تعطیلی رسمی بازار پرندگان مهاجر، دستاورد مهمی برای حفاظت از این اکوسیستم‌ها بوده، اما اقدامات تکمیلی و نظارت‌های جدی‌تری همچنان ضروری است.
کاویان با اشاره به تلاش‌های متعدد برای جلوگیری از برپایی بازار پرندگان گفت: “از ابتدای امسال با همکاری دستگاه‌های مختلف از جمله دادستانی، فرمانداری، بخشداری، و نیرو‌های انتظامی توانستیم مانع فعالیت بازار غیرقانونی فروش پرندگان شویم. تیم‌های نظارتی ما به صورت روزانه محل‌های مشکوک را رصد می‌کنند و خوشبختانه تاکنون گزارشی رسمی از برپایی این بازار دریافت نشده است. ”
او در ادامه افزود که برخورد قضایی با متخلفان تنها زمانی اثرگذار خواهد بود که با فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی عمومی همراه شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با نگرانی از وضعیت تالاب‌های فریدونکنار، تهدیدات ناشی از شکار مخفیانه پرندگان را مطرح کرد: “تعطیلی بازار رسمی نباید باعث شود که از صید غیرقانونی در دامگاه‌ها غافل شویم. شکارچیان همچنان از روش‌های مخرب مانند تور‌های هوایی برای به دام انداختن پرندگان استفاده می‌کنند و این اقدامات علاوه بر کاهش جمعیت پرندگان مهاجر، به اکوسیستم تالاب‌ها نیز آسیب می‌زند. ”
او ادامه داد: گشت‌های نظارتی یگان حفاظت محیط زیست با جدیت تمام در حال بررسی دامگاه‌ها هستند و با متخلفان برخورد قاطع می‌شود.
کاویان در این رابطه به برگزاری جلسات متعدد با شورای تأمین و دامگاه‌داران منطقه اشاره کرد و گفت: “در این جلسات به دامگاه‌داران تأکید کردیم که صید پرندگان ممنوع است و در صورت مشاهده تخلف، برخورد قانونی انجام خواهد شد. ”
او همچنین به برنامه‌های جایگزین برای معیشت شکارچیان اشاره کرد و گفت: “برای کاهش فشار اقتصادی بر دامگاه‌داران، طرح‌هایی نظیر پرنده‌نگری را به عنوان جایگزین معرفی کرده‌ایم. خوشبختانه یکی از دامگاه‌های منطقه توانست مجوز رسمی پرنده‌نگری دریافت کند و این تجربه می‌تواند الگویی برای سایرین باشد. ”
او افزود: توسعه این طرح‌ها علاوه بر ایجاد درآمد پایدار برای مردم محلی، نقش مهمی در حفظ محیط زیست و جلب گردشگران دارد.
کاویان یکی از مهم‌ترین اقدامات در حوزه حفاظت محیط زیست را آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی دانست و گفت: “محیط‌بانان ما به طور مستمر در مدارس، مساجد و مراکز فرهنگی منطقه حضور می‌یابند و درباره اهمیت پرندگان مهاجر و تأثیرات مثبت حفاظت از تالاب‌ها آموزش می‌دهند. همچنین، نصب تابلو‌های اطلاع‌رسانی در اطراف تالاب‌ها و بازار‌های محلی از دیگر اقدامات ما برای آگاهی‌بخشی به مردم است. “
کاویان در پایان با اشاره به اهمیت همکاری مردم و نهاد‌های محلی در حفاظت از تالاب‌ها گفت: “حفظ تالاب‌های فریدونکنار نه‌تنها برای پرندگان مهاجر، بلکه برای معیشت و آینده مردم منطقه حیاتی است. اگر بتوانیم فرهنگ احترام به طبیعت و استفاده مسئولانه از منابع را ترویج دهیم، می‌توانیم این گنجینه طبیعی را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. ”
این اظهارات نشان می‌دهد که تعطیلی بازار پرندگان، گام ابتدایی مهمی بوده، اما نیازمند اقدامات جامع‌تری است که شامل نظارت، فرهنگ‌سازی، و ایجاد معیشت جایگزین برای مردم محلی باشد.
پرندگان مهاجر، سفیران خاموش طبیعت، هر ساله یادآور اهمیت همزیستی و احترام به حیات وحش هستند. اما واقعیت تلخی که امروز در تالاب‌های فریدونکنار و بازار‌های غیرقانونی پرندگان شاهدیم، نشان از فاصله‌ای عمیق میان وظیفه انسانی ما و اعمال واقعی‌مان دارد. علیرغم تلاش‌های صورت‌گرفته برای تعطیلی بازار و ممنوعیت شکار، همچنان شواهد از فعالیت‌های مخفیانه و تخلفات گسترده خبر می‌دهند.
کاهش جمعیت پرندگان مهاجر، فقط نشانه‌ای از آسیب‌های مستقیم به طبیعت نیست؛ بلکه زنگ خطری برای اختلال در زنجیره زیستی و تهدید امنیت غذایی و تعادل اکوسیستم به شمار می‌رود. انسان، که باید نگهبان طبیعت باشد، گاهی به مهم‌ترین عامل تخریب آن تبدیل می‌شود. شکار غیرمجاز، تخریب زیستگاه‌ها، و بی‌توجهی به پیامد‌های رفتارهایمان، همگی نشانگر نیاز جدی به بازنگری در رویکردمان نسبت به محیط زیست است.
مسئله بازار پرندگان فریدونکنار، صرفاً محدود به یک منطقه یا یک گونه خاص نیست؛ بلکه بازتابی از یک مشکل عمیق‌تر و ملی است که نیازمند همکاری همگانی، آموزش گسترده، و اجرای قانون به صورت قاطعانه است. فرهنگ‌سازی برای حفظ محیط زیست و ارائه راهکار‌هایی برای معیشت جایگزین، از جمله اقداماتی است که باید به سرعت در دستور کار قرار گیرد.
اگر امروز، همگان به‌ویژه مسئولان و جامعه محلی، مسئولیت خود را در قبال این بحران نپذیرند، نه‌تنها زیبایی تالاب‌های مازندران را از دست خواهیم داد، بلکه آیندگان نیز از دیدن پرواز‌های پرندگان مهاجر محروم خواهند شد. احترام به طبیعت، تنها یک انتخاب نیست؛ بلکه وظیفه‌ای است که بقای زمین و نسل‌های آینده به آن وابسته است.
