شورای عالی فضای مجازی کشور با انتشار سندی جامع تحت عنوان «نظامنامه رمزارز اعم از ايجاد رمزارز ملی و ساماندهی کاربری رمزارزهای جهان‌روا»، برای نخستین بار در ایران یک چارچوب قانونی در خصوص فعالیت‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال را مشخص کرد.
این سند که به تازگی منتشر شده، مسیر آینده صنعت ارزهای دیجیتال در ایران را ترسیم می‌کند و طبق گفته تنظیم‌کنندگان با هدف بهره‌برداری از فرصت‌های فناوری بلاک چین و حفظ امنیت اقتصادی شهروندان تدوین شده است. در این گزارش سعی شده تا مهم‌ترین نکات این سند که باید بدانید را بررسی و به زبانی ساده و خلاصه توضیح دهیم.
بیشتر بخوانید: فوری: شورای عالی فضای مجازی سند ساماندهی ارزهای دیجیتال را منتشر کرد
معرفی سند و اهداف اصلی
سند نظامنامه ساماندهی ارزهای دیجیتال در جلسه کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور در تاریخ ۱۹ دی ماه ۱۴۰۳ به تصویب رسید. این سند با هدف ایجاد چارچوب قانونی برای فعالیت در حوزه ارزهای دیجیتال، حفاظت از منافع شهروندان و توسعه فناوری‌های نوین مالی تدوین شده است. مطابق این سند همچنین یک کمیته تخصصی ارزهای دیجیتال متشکل از نمایندگان اعضای کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی تشکیل می‌شود. این کمیته وظیفه نظارت بر اجرای صحیح مفاد سند و ارائه گزارش‌های ماهانه به کمیسیون عالی را بر عهده دارد.
اهداف اصلی این سند شامل فرهنگ‌سازی استفاده صحیح از فناوری بلاک چین، پیشگیری از پولشویی و تخلفات مالی و تسهیل تجارت خارجی است. همچنین، آموزش عمومی و ارتقای سواد مالی شهروندان در زمینه ارزهای دیجیتال از دیگر اهداف مهم این سند به شمار می‌رود.
سیاست‌های کلان و رویکردهای سند
سند ساماندهی ارزهای دیجیتال دو رویکرد اصلی را در مواجهه با ارزهای دیجیتال مشخص کرده است:
- سیاست حمایتی برای ارزهای دیجیتال دارای پشتوانه و شفاف، که شامل تسهیل‌گری کسبوکار، ساده‌سازی مقررات و ارائه مشوق‌های مالی و اقتصادی است.
- سیاست کنترلی برای ارزهای دیجیتال جهانی با هدف مدیریت مخاطرات و کاهش آسیب‌های احتمالی در حوزه‌های اقتصادی و مالی.
تعاریف مفاهیم کلیدی ارزهای دیجیتال در سند
این سند تعاریف دقیقی از مفاهیم اصلی حوزه ارزهای دیجیتال ارائه می‌دهد که در ادامه برخی از مهم‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم:
- رمزدارایی (Crypto-Asset): هر موجودیت رقومی (دیجیتال) رمزنگاری شده غیرقابل نسخه برداری که نشان‌دهنده ارزش یا حقی است و با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده در فضای مجازی قابل تولید، نگهداری یا مبادله است.
- دارایی رقومی (Digital Asset): هر موجوديت رقومی (ديجيتال) حاکی از ارزش يا حق مالی که در فضای مجازی قابل توليد، نگهداری، انتقال و معامله است.
- رمزدارایی با پشتوانه (Crypto Asset-Referenced): هر نوع رمزدارایی که دارای اعتباری به پشتوانه ارزش مقدار مشخصی از یک مال یا مجموعه‌ای از اموال یا حقوق مالی است.
- ارائه‌دهنده خدمات (Service Provider): اشخاصی که در زمینه آموزش، مشاوره، معامله، انتقال، نگهداری یا زیرساخت ارزهای دیجیتال فعالیت می‌کنند.
نهادهای تنظیم‌گر کدامند و چه وظایفی دارند؟
در این سند مسئولیت‌های تنظیم‌گری و نظارتی در حوزه‌های مختلف و زمینه‌های متفاوت کاربرد ارزهای دیجیتال به این شرح تقسیم شده است:
- بانک مرکزی: مسئول ارز دیجیتال ملی، مسئول نظارت بر استفاده از ارزهای دیجیتال به‌عنوان ابزارهای پرداخت داخلی و خارجی و نظارت بر ارزهای دیجیتال با پشتوانه طلا
- وزارت صنعت، معدن و تجارت: مسئول بخش استخراج ارزهای دیجیتال
- شورای ملی تأمین مالی تولید: مسئول ابزارهای تأمین مالی و نظارت بر استفاده از ارزهای دیجیتال در حوزه فایننس و سرمایه‌گذاری خارجی
- سازمان بورس: مسئول اوراق بهادار مبتنی بر ارزهای دیجیتال
- مرکز اطلاعات مالی: مسئول تدوین ضوابط پیشگیری از پولشویی و نظارت بر تراکنش‌های مشکوک
- فرماندهی انتظامی: مسئول پایش و ارتقای امنیت سایبری، کشف جرایم و ارائه گزارش‌های دوره‌ای شاخص‌های امنیت
- بیمه مرکزی: مسئول تدوین سازوکارهای جدید بیمه مخاطرات
درباره ارز دیجیتال ملی چه گفته شده است؟
این سند به طور ویژه به موضوع ارز دیجیتال ملی یا همان ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) توجه کرده و بانک مرکزی را مسئول توسعه و مدیریت ریال دیجیتال معرفی کرده است. همچنین، بانک مرکزی موظف شده برای عرضه رمز پول مشترک با سایر کشورها برنامه‌ریزی کند.
بیشتر بخوانید:ارز دیجیتال رسمی ایران آماده است! شروع قانون‌گذاری سخت‌تر یا فضای آزادتر؟
مقررات و الزامات ذکر شده در سند ساماندهی چه هستند؟
در سند ساماندهی ارزهای دیجیتال الزامات مهمی برای فعالیت‌های مختلف در صنعت ارزهای دیجیتال ذکر شده است که مهم‌ترین موارد آن در زیر آمده است:
- الزام به اخذ مجوز برای فعالیت در حوزه ارزهای دیجیتال
- رعایت استانداردهای امنیتی و نظارتی
- پوشش بیمه‌ای اجباری برای ارائه خدمات ارز دیجیتال
- شرایط خاص برای استخراج ارزهای دیجیتال
- محدودیت‌های تبلیغاتی
- استفاده از فناوری‌های نوین تنظیم‌گری (RegTech) برای نظارت بر فعالیت‌ها
- تشکیل شعب تخصصی در قوه قضائیه برای رسیدگی به جرائم
- تدوین لایحه قضایی برای تعیین جرائم و مجازات‌ها
- ممنوعیت فعالیت انتفاعی نهادهای تنظیم‌گر در رقابت با بخش خصوصی
- شرایط محدودسازی خدمات پایه کاربردی و زیرساختی
- الزام به استفاده از خدمات نهاد امین دارایی
بیشتر بخوانید: ارزهای دیجیتال در ایران مجاز شدند! همه چیز درباره سند جدید بانک مرکزی!
بحث مدیریت ریسک و نظارت
این سند به منظور مدیریت و کاهش ریسک‌های مرتبط با فعالیت در حوزه ارزهای دیجیتال، یک چارچوب نظارتی را تعریف کرده است. در این چارچوب، مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه و نظارتی پیش‌بینی شده که شامل سازوکارهای متنوع برای حفاظت از منافع کاربران و سرمایه‌گذاران است. نهادهای مختلف نظارتی از جمله مرکز اطلاعات مالی، فرماندهی انتظامی و بیمه مرکزی، هر کدام وظایف مشخصی در این راستا دارند و موظف به ارائه گزارش‌های دوره‌ای از عملکرد خود هستند. اصلی‌ترین موارد مرتبط با مدیریت ریسک و نظارت شامل این موارد هستند:
- امکان استفاده از سه راهکار اصلی: اخذ تضامین و وثایق، بیمه، یا سازوکار نهاد امین دارایی
- الزام بیمه مرکزی به تدوین سازوکارهای جدید بیمه مخاطرات ظرف مدت ۶ ماه
- نظارت ویژه بر تراکنش‌های مشکوک و سیستم‌های مخاطره‌سنجی
- بررسی ارزهای دیجیتال جدید در کارگروه مدیریت محیط‌های آزمون
سند درباره تعامل با بازارهای جهانی چه می‌گوید؟
سند ساماندهی به طور ویژه به مسئله تعامل با بازارهای جهانی پرداخته و چارچوب مشخصی برای آن در نظر گرفته است. در این راستا، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف شده برای عرضه رمزپول مشترک با سایر کشورها برنامه‌ریزی کند. همچنین سند بر اهمیت تسهیل تجارت بین‌المللی تأکید کرده و برای استفاده از رمزدارایی‌ها در تأمین مالی خارجی (فاینانس) و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، شورای ملی تأمین مالی تولید را به عنوان نهاد تنظیم‌گر تعیین کرده است. این سند موارد زیر را مشخص کرده است:
- چارچوب همکاری با سایر کشورها
- نحوه مدیریت تبادلات برون‌مرزی
- سازوکارهای حفاظت از منافع ملی
- استفاده از ارزهای دیجیتال در تأمین مالی خارجی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی
چه سیاست‌های حمایتی در سند جامع ساماندهی ارزهای دیجیتال وجود دارد؟
سند ساماندهی ارزهای دیجیتال با هدف بهره‌برداری از فرصت‌های فناوری بلاک چین و توسعه اقتصاد دیجیتال، مجموعه‌ای از سیاست‌های حمایتی را در نظر گرفته است. این سیاست‌ها به طور خاص بر رمزدارایی‌های دارای پشتوانه و شفاف متمرکز شده‌اند و شامل تسهیل‌گری کسبوکار، ساده‌سازی مقررات و ارائه مشوق‌های مالی و اقتصادی می‌شوند. هدف اصلی این رویکرد حمایتی، ایجاد یک اکوسیستم پویا و قانونمند برای فعالیت‌های مرتبط با رمزدارایی‌هاست که موارد زیر را شامل می‌شود:
- تسهیل فعالیت کسب و کارهای قانونی
- حمایت از نوآوری در حوزه فناوری بلاک چین
- ارائه مشوق‌های مالی و اقتصادی
- استفاده از همکاری تشکل‌های بخش خصوصی در تدوین پیش‌نویس‌های مقررات
- حمایت از خودتنظیم‌گری در این حوزه
محدودیت‌های تعیین شده در سند کدام‌ها هستند؟
در کنار سیاست‌های حمایتی، این سند به منظور حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی، چارچوب‌های کنترلی و محدودیت‌هایی را نیز تعیین کرده است. این محدودیت‌ها عمدتاً با هدف مدیریت مخاطرات و کاهش آسیب‌های احتمالی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، مالی و امنیتی وضع شده‌اند. سند به طور مشخص بر کنترل و نظارت ارزهای دیجیتال جهانی تأکید دارد و محدودیت‌های زیر را مقرر کرده است:
- منع استفاده از ارزهای دیجیتال به عنوان ابزار پرداخت داخلی
- کنترل فعالیت‌های مرتبط با ارزهای دیجیتال جهانی
- الزامات خاص برای تبلیغات
- منع بکارگیری ارزهای دیجیتال در جهت اقدامات غیرمجاز یا مجرمانه نظیر پولشویی، تأمین مالی تروریسم، کلاهبرداری، فرار مالیاتی و قاچاق
مقررات تبلیغاتی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شده با همکاری سازمان صدا و سیما، قوه قضائیه، پلیس فتا و سایر نهادهای مرتبط، ظرف دو هفته پس از ابلاغ سند، پیش‌نویس مقررات تبلیغات ارزهای دیجیتال را تدوین و به کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی ارائه دهد.
جمع‌بندی
سند ساماندهی ارزهای دیجیتال گامی مهم در مسیر قانونمند کردن این صنعت نوظهور در ایران است. تنظیم کنندگان سند انتظار دارند که با اجرای آن، ضمن بهره‌برداری از فرصت‌های فناوری بلاک چین، امنیت فعالیت‌های اقتصادی در این حوزه نیز تأمین شود.
با این حال، موفقیت اجرایی این سند که می توان آن را گام نخستی در این زمینه دانست به همکاری تمامی نهادهای مسئول و مشارکت فعالان این حوزه بستگی دارد.
