مجمع همکاری کشور‌های عربی و روسیه، به‌منظور گسترش همکاری‌های فی‌مابین، در مراکش گردهم آمدند. بیانیه پایانی این نشست، اما با طرح ادعاهای تکراری امارات درباره جزایر سه‌گانه ایرانی همراه بود و امضای چنین بیانیه‌ای از سوی روسیه، با انتقاد‌های گسترده‌ای در ایران مواجه شد.
اگرچه این بیانیه دارای بند‌های متعددی است، اما تاکید بر «استفاده از راه‌حل‌ها و ابتکارات صلح‌آمیز برای حل مناقشه مالکیت جزایر سه‌گانه»، تکرار موضع غیردوستانه‌ای بود که طی ماه‌های اخیر به‌صورت پررنگ‌تری ازسوی امارات درحال پیگیری است؛ موضوعی که بار‌ها با واکنش قاطع تهران مواجه شده و ایران تاکید کرده حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه «غیرقابل مذاکره» است.
در چنین شرایطی بیانیه پایانی نشست ۲۰ دسامبر علاوه بر طرح پیشنهاد «مذاکرات دوجانبه»، از مطرح شدن این موضوع در دیوان دادگستری بین‌المللی حمایت می‌کند؛ موضوعی که تایید آن از سوی دولت روسیه بحث برانگیز شده است.
این بیانیه علاوه بر پیشنهاد مذاکرات دوجانبه در این خصوص، خواستار ارجاع به دیوان بین‌المللی دادگستری و بر اساس قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد شده است.
حسن بهشتی پور کاشناس مسائل بین الملل در ارتباط با بیانیه نشست مراکش و همراهی روسیه با این بیانیه اظهار کرد: روسیه بازی ۲ گانه‌ای را هم در روابط با ایران و هم با کشور‌هایی عربی ایجاد کرده است.
وی گفت: در رابطه با کشور‌های عربی خصوصا اماراتی‌ها به دلیل آنکه این کشور اکنون به محلی برای دور زدن تحریم‌ها برای روسها تبدیل شده است و در آن جا شرکت‌های متعددی تاسیس کرده اند و از آن طریق تحریم‌های آمریکا و کشور‌های اروپایی را دور می‌زنند، شرایط روسها با این کشور متفاوت شده است.
بهشتی پور تاکید کرد: امارات این جزایر را جزء حاکمیت سرزمینی خود می‌داند در حالی که روسها حق حاکمیت ملی ایران را در بیانیه خود تایید می‌کنند، اما می‌گویند که اختلاف با امارات باید در دیوان دادگاهی لاهه پیگیری شود. این موضع‌گیری به نفع اماراتی است که ادعایی دارد که از نظر ایران اصلا مبنایی ندارد.
وی افزود: روسها این موضوع را درک می‌کنند، اما برای باج دادن و راضی نگهداشتن اماراتی‌ها با آن‌ها هم مسیر شده اند.
وی گفت: روسها ملاحظاتی درباره عربستان و امارات دارند. از طرفی بیانیه‌هایی که صادر کردند در مورد ایران خیلی کلی است و روی تمامیت ارضی ایران تاکید دارد. در حالی که حاکمیت ملی ایران بر جزایر سه گانه حاکمیت قطعی و غیر قابل مذاکره است و بحث رفتن به دیوان لاهه اصلا موضوعیت ندارد.
بهشتی پور افزود: روسها این را خوب درک می‌کنند، اما آن‌ها عادت کرده اند که در دیپلماسی خود هزینه‌ها را از جیب دیگران انجام دهند. اینجا از کنار کشور‌های عربی موضعی دارند که از دید خودشان موضع میانه است، اما از نظر ایران به هیچ وجه درست نیست. به نظر می‌رسد حداقل ایران باید پاسخی دقیق دیپلماتیک به این رفتار روسها بدهد.
در نخستین واکنش به بیانیه ششمین نشست مجمع همکاری عرب و روسیه در مراکش در خصوص مساله جزایر سه‌گانه، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اشاره به این که ایران موضوع تمامیت ارضی و حاکمیتی خود بر جزایر سه گانه را قابل مذاکره و گفتگو نمی‌داند، مفاد این بیانیه درباره جزایر سه‌گانه را محکوم کرد و آن را بی اساس و مردود دانست.
کنعانی با بیان اینکه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک، تعلق ابدی به ایران دارند این جزایر را جزء جدایی‌ناپذیر سرزمینی جمهوری اسلامی توصیف کرد.
البته این نخستین باری نیست که در نشستی بین‌المللی با محوریت روسیه، بحث ادعای مالکیت سرزمینی امارات متحده عربی بر جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک مطرح می‌شود.
پیش از این نیز بیانیه پایانی نشست مشترک وزرای امور خارجه کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس و روسیه در تیرماه سال جاری، موضع مشابهی را اتخاذ کرده و بر حمایت از همه تلاش‌های صلح‌آمیز از جمله ابتکار امارات متحده عربی و تلاش‌هایش برای دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای موضوع جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از طریق مذاکره دوجانبه تاکید کرده بود.
بهرام قاسمی، سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی در گفت‌و‌گو با باشگاه خبرنگاران جوان در مورد موضع فدراسیون روسیه در اجلاس مراکش اظهار کرد: در روز‌های اخیر اظهارات گوناگونی صورت گرفته است و آنانی که در این مورد سخن گفته‌اند موضع و رفتار روسیه را مورد انتقاد قرار داده اند؛ برخی از سر اجبار ناشی از تألم خاطر افکار عمومی و برخی نیز به‌راستی و از سر شناخت، آگاهی، خردمندی و حس ایرانیت و از نگاه منافع ملی و نگرانی از هرگونه مداخله نابه‌جا و وجه المصالحه قرار دادن ایران در میان دیگر بازیگران جهانی و منطقه‌ای.
سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی افزود: البته معتقدم از موضع روسیه در مورد جزایر ایرانی چندان نباید دچار هیجان، تعجب و آشفتگی شد. (این نخستین کردار ناپسند آنان نیست) و آنچه که روسیه را در این مسیر خلاف ضدایرانی قرار می‌دهد و آنان را به این سیاست ترغیب و هدایت می‌کند ناشی از عوامل کاملا شناخته شده و به تجربه بر آمده است. تجاربی گرانبها و دیرپا و شوربختانه فراموش شده و تا حدی از یاد‌ها بگریخته!
سفیر سابق ایران در پاریس گفت: تاریخ آموزگار و رهنمون ماست، اگر تاریخ را از یاد نمی‌بردیم، زمان، نگاه روسیه به ایران را بار‌ها برای ما در آشکار و نهان به تصویر کشیده است. از زمان‌های از دست رفته تا جنگ تحمیلی و رای مثبت به قطعنامه‌ها در شورای امنیت در بحث هسته ای.
وی ادامه داد: روسیه منافع مشخص و تعریف شده‌ای دارد و در آن مسیر به آرامی گام بر می‌دارد. اگر روسیه امروز باز رفتاری اینگونه نابخردانه در فواصل کوتاه را تکرار می‌کند تنها مقصر این رفتار نسنجیده و مغایر با روابطی حاکی از حسن همجواری و احترام متقابل و به تعبیر ساده اندیشانه ما روابط استراتژیک دو کشور نیست.
قاسمی بیان کرد: بخشی از این معضل و این کنش ناشی از نبود کارآمدی و یکپارچگی در سیاست خارجی و شیفتگی و ساده اندیشی و عدم شناخت ما از معادلات پیچیده بین المللی و منطقه‌ای است.
سخنگوی سابق وزارت خارجه بیان کرد: روسیه به ثروت، سرمایه و امکانات فوق العاده امارات و عربستان و قطر چشم دارد و باید آن‌ها را با اینگونه مواضع خشنود و مورد بهره مندی وافر و حداکثری قرار دهد.
علی اکبر ولایتی مشاور رهبر معظم انقلاب نیز ضمن محکوم کردن بیانیه نشست مراکش، تاکید کرد که ایران اجازه دخالت در امور داخلی خود را به هیچ طرف خارجی نمی‌دهد.
ولایتی گفت: این اجلاس با حضور بعضی از عرب‌های بی اعتنا به سرنوشت فلسطینیان و کارشناسان روسی در مراکش برگزار شد و بیانیه‌ای را صادر نمود که دارای اشکالات متعددی است که مهمترین آن دخالت در امور ایران تلقی می‌گردد که این اقدام را محکوم می‌کنیم.
وی افزود: البته ما مسئول اقدامات غیرکارشناسی، غیرمنطقی و مداخله‌جویانه کشور‌های دیگر نیستیم، اما یادآوری می‌کنیم که باید کشور‌های درگیر در منازعات سیاسی، دقت بیشتری در موضع گیری‌های خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران داشته باشند.
ولایتی افزود: روابط استراتژیک و دوستانه ایران و روسیه به آسانی به دست نیامده است و در این خصوص می‌بایست منافع دوجانبه‌ای و منطقه‌ای در نظر گرفته شود و در شرایطی که روسیه در شرایط پیچیده بین المللی قرار دارد، اتخاذ بعضی از موضع گیری‌های وزارت خارجه روسیه باعث تاسف است، هر چند که برخی فشار‌های سیاسی بر روسیه در شرایط پیچیده فعلی موجب می‌شود که برای به دست آوردن امتیازی کم ارزش نیز به اعتبار خود لطمه وارد کند.
روسها که از همسایگان شمالی ایران هستند، نباید به خاطر منافع خود پای بر خطوط قرمز جمهوری اسلامی بگذارند و با حمایت از ادعاهای واهی اماراتی‌ها به دنبال باج گیری از آنان باشند.
گزارش: محمدحسین نیک‌خوی متین
