دیگر برگه‌های زمان خاموشی روی تابلوی اعلانات مجتمع نصب نمی‌شود؛ چون برق ناگهان می‌رود، شاید ساعت‌ها، شاید هم پنج‌دقیقه. راننده‌های خشمگین پشت چراغ‌های خاموش خیابان‌ها مدام بوق می‌زنند و کسی نمی‌داند قطعی‌های برق ناگهانی چند ساعت ادامه پیدا می‌کند؟
در روز‌های گذشته کمبود انرژی خودش را بیشتر از همیشه نشان داده و مصیبت قطعی‌های برق بی‌خبر ادامه دارد. حالا زمستان‌ها هم مثل تابستان خاموش می‌شود. آخرین‌بار چهارشنبه هفته پیش بود که به‌دلیل ماندگاری سرما، استان‌های زیادی تعطیل شدند؛ هفته‌ای که با یک تعطیلی دیگر شروع شده بود و با موج سرمای بعدی، این تعطیلی دوباره تکرار خواهد شد.
در تلاش برای پیدا کردن مقصر قطعی‌های مکرر برق، وزارت نیرو و نفت مجادله‌ای رسمی و عمومی را آغاز کرده‌اند. مسئولان وزارت نفت می‌گویند که وزارت نیرو مصرف سوخت را مدیریت نکرده و آن وزارتخانه هم پاسخ داده است که میزان سوخت دریافتی کاهش داشته است و تامین برق پایدار به تامین به‌موقع و به‌اندازه گاز برای نیروگاه‌ها وابسته است.
هر بار قطعی برق، کار و زندگی «امیر» را مختل می‌کند؛ مرد جوانی که ساکن یکی از روستا‌های سیستان است و در طول پاییز و زمستان امسال بیشتر از فصل تابستان با قطعی برق در استانش روبه‌رو شد. او همین چند هفته پیش به‌دلیل قطعی بی‌برنامه برق در روستای محل زندگی‌اش، ۲۰۰ قطعه تخمی را که در حال جوجه‌شدن بود، از دست داد. تا چندماه پیش قطعی‌ها با برنامه پیش می‌رفت و او و مردم روستای‌شان می‌توانستند برای زندگی برنامه بریزند، اما حالا هم ساعات قطعی بیشتر شده، هم دفعات آن.
گاهی زمان اعلام‌شده قطع برق با زمان رخ‌دادن آن، شش ساعت فاصله دارد. امیر تعریف می‌کند حالا دیگر نانوایی‌ها هم نمی‌توانند روی ساعت کاری‌شان حساب کنند؛ چون زمان اعلام شده برای قطع برق دقیق نیست و برق هم که برود، در کمتر از پنج دقیقه اینترنت و آنتن موبایل هم قطع می‌شود و همه مردم حتی کشاورزها، گلخانه‌دار‌ها و دامدار‌ها هم مصیبت دارند.
برق روستا‌هایی که در سیستان پنل خورشیدی دارند و مردم می‌توانند از آن برای استفاده شخصی هم استفاده کنند، در ساعاتی که اوج انرژی خورشید است، یعنی ۱۰ تا ۱۴ قطع می‌شود و مردم از همان درآمد کوچک هم محروم می‌شوند. بعضی از اهالی روستا‌های سیستان دستگاه جوجه‌کشی دارند که باید ۲۴ ساعته متصل به برق باشد؛ اگر برق قطع شود، جوجه‌ها تلف می‌شوند.
امیر می‌گوید که تعداد دفعات قطعی برق در زمستان نسبت به تابستان بسیار بیشتر شده است و در همین هفته‌های اخیر هفت‌نفر از ائمه جمعه در سیستان در خطبه‌های‌شان واکنش نشان دادند. «اینجا گازرسانی شده، اما بیشتر مردم به‌دلیل مشکلات مالی نتوانسته‌اند خانه‌های‌شان را گازکشی کنند. از طرف‌دیگر مدیریت توزیع نفت هم مشکل دارد و برای فصل سرما گاز و نفت را ذخیره نمی‌کنند.
مردم روستا برای گرمایش و پخت‌وپز به نفت نیاز دارند و وقتی در دسترس نباشد از وسیله برقی استفاده می‌کنند، اما برق که نباشد از آن هم نمی‌توانند استفاده کنند. سهمیه نفت بسیاری از روستا‌ها در ماه‌های اخیر به دست‌شان نرسیده و در توضیح آن هم فقط می‌گویند که اوج مصرف است، حجم تقاضا بالاست، خودروی کافی نداریم و دلایل زیادی برای این کم‌کاری می‌آورند. شرکت نفت وسط زابل است و برای پنج شهرستان تحت پوشش خودش ذخیره ندارد و به همین دلیل سهمیه‌ها از شهر‌های دیگر می‌آید.»
اینترنت، کارتخوان و مصیبت خاموشی
وزیر نفت گفته است، خاموشی‌های برخی نقاط تهران به‌دلیل کمبود سوخت نبوده است، هر سال با این داستان ناترازی روبه‌رو هستیم و موضوعی نیست که مسئله شش‌ماه، یک‌سال یا چهارسال گذشته باشد. سال‌هاست این ناترازی وجود دارد و سال‌هاست که محدودیت‌هایی اعمال می‌شود و با گذر زمان این محدودیت‌ها بیشتر می‌شود و طبیعتاً یک مواردی ممکن است دست همکاران ما در مجموعه وزارت نیرو نباشد.
هزینه قطعی برق برای مغازهدارها شکل دیگری است؛ مثل محسن که در کرج فروشنده لوازم خرازی است و تقریباً یک‌روز درمیان قطعی برق، کسب‌وکار او را در ساعت اوج فروش، تعطیل می‌کند. چون کارتخوان‌ها کار نمی‌کنند و اینترنت هم بعد از قطعی برق، قطع می‌شود. «در این شرایط اصلی‌ترین ابزار کار مغازهدارها، یعنی کارتخوان‌ها قطع می‌شود. بیشتر مردم هم کارت دارند و پول نقد ندارند. اگر هم بخواهند کارت‌به‌کارت کنند، نمی‌توانند؛ چون اینترنت هم قطع می‌شود.»
ساعت سرچراغی مغازه او ۱۲ تا ۱۴ است، اوج فروش مغازه کوچک او در این شهر پرتردد و شلوغ که مردمش می‌گویند، زمانی که برق می‌رود، چراغ‌های راهنمایی و رانندگی هم قطع و جریان رفت‌وآمد خودرو‌ها مختل می‌شود. «یک‌روز درمیان برق‌ها می‌رود. ما باید اجاره مغازه بدهیم. در این شرایط چطور باید آن را تامین کنیم؟ آن هم در شرایطی که در ساعت پرفروش، برق قطع می‌شود. همه را هم که نمی‌شناسیم که از آنها پول نگیریم.» مشکل برای مغازه‌هایی که کرکره برقی دارند، سخت‌تر است؛ چون صاحبان مغازه باید منتظر بمانند برق وصل شود تا بتوانند فقط کرکره مغازه را بالا بکشند و کارشان را شروع کنند.
گازوئیل قاچاق برای جبران کمبود برق
میزان ناترازی برق در پیک مصرف امسال حدود ۱۷ هزار مگاوات برآورد شده است. انتظار می‌رود این ناترازی در سال آتی به ۲۰ تا ۲۴ هزار مگاوات افزایش یابد. گزارش جدید اندیشکده «سولوشن» نشان می‌هد که افزایش تقاضای برق در پاییز و زمستان امسال به‌صورت یک جهش ناگهانی نبوده و و رشد آن مشابه روند پنج‌سال گذشته بوده است؛ یعنی حلقه مفقوده در منابع عرضه برق پنهان شده است.
مطالعه آنها نشان می‌دهد، در تامین برق پاییز و زمستان نیروگاه‌های برق‌آبی و تجدیدپذیر نه‌تنها بازیگر مهمی نبوده‌اند، بلکه نقش حداقلی خود را هم در گذر زمان کمرنگ کرده‌اند. با وجود افزایش ۱۲/۳ درصدی آب موجود در سد‌ها در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲، به‌دلیل اولویت سهم آب بخش‌های کشاورزی و شرب، انرژی تولیدی نیروگاه‌های برقابی کشور با کاهش ۶/۲ درصدی یعنی ۱۰۰۰ گیگاوات ساعت روبه‌رو شده است و به همین ترتیب تامین برق در فشاری مضاعف به نیروگاه‌های حرارتی وابسته‌تر شده است.
۸۴ درصد از کل ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی کشور را نیروگاه‌های حرارتی تشکیل می‌دهند و ازطرفی، ۸۱ درصد از سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی از گاز طبیعی و باقی‌مانده آن از سوخت‌های مایع تامین می‌شود. در این شرایط با وقوع کوچک‌ترین خللی در تامین گاز و بروز یک شوک کوچک، به‌صورت مستقیم امنیت کل شبکه گاز و برق کشور با بحران روبه‌رو می‌شود. در کنار این از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا اواسط بهمن‌ماه، میزان گاز تحویلی به نیروگاه‌ها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، هفت درصد کاهش داشته است.
این مطالعه پیش‌بینی کرده است که تا سال ۱۴۰۷ میزان تقاضای سوخت مصرفی نیروگاه‌ها به ۱۱۲ میلیون مترمکعب در سال می‌رسد و باتوجه به تداوم کمبود گاز طبیعی و احتمال افزایش پیدانکردن ظرفیت تامین سوخت‌های مایع، افزایش تقاضای سوخت نیروگاهی به‌معنای افزایش کمبود این سوخت‌ها خواهد بود. روال خاموشی‌هایی که وزیر نفت آن را عادی و همیشگی می‌داند در کارخانه‌ها به‌شکل دیگری خودش را نشان می‌دهد. خانم «میم» در یک کارخانه تولید محصولات پتروشیمی کار می‌کند و از ابتدای امسال تا امروز، کمبود برق و گاز هزینه‌های آنها را برای تولید بیشتر کرده و هنوز نمی‌دانند قطعی برق ناگهانی، کمبود گاز و تعطیلی خط تولید، چقدر به آنها ضرر زده است.
در تابستان برق کارخانه قطع می‌شود و برای جبران این قطعی باید از ژنراتور برق استفاده می‌کردند که آن‌هم با گازوئیل کار می‌کند. این ژنراتور هم با گازوئیل کار می‌کند و بابت خرید آن هم باید هزینه کنند، هنوز تعداد دفعات قطعی گاز به شدت زمستان نبود، اما همان قطعی‌های مداوم به دستگاه‌های کارخانه آسیب اساسی وارد کرده بود. «ما شرکت تولیدی هستیم و دستگاه‌هایی با تکنولوژی بسیار پیشرفته داریم. هر چقدر هم که از محافظ استفاده کنیم، باز هم آسیب می‌بینند و زودتر دچار استهلاک می‌شوند.
در همین جریان هم توقف خط تولید داشتیم که هر ساعت آن هزینه زیادی دارد و هنوز حساب نکرده‌ایم که توقف آن چقدر خسارت زده است.» در همین فصل زمستان، قطعی گاز هم اضافه شد. «از پاییز تا الان گاز و برق قطع می‌شود و باید ژنراتور روشن کنیم. حالا حساب کنید تولید برق این ژنراتور برای کارخانه و خط تولید، چقدر گازوئیل نیاز دارد؟ کل سهمیه گازوئیل امسال ما که وزارت صمت تخصیص داد، شش هزار لیتر بود که برای سه‌هفته فعال نگه داشتن خط تولید کافی بود. ما روزانه گازوئیل قاچاق می‌خریم که این ژنراتور‌ها روشن باشند؛ یعنی هزینه پشت هزینه.»
برق برود، آب هم قطع می‌شود
خاموشی بی‌برنامه به رشت هم رسیده است و ممکن است برق خانه‌ها دو بار در روز قطع شود. فاطمه، ساکن همین شهر است و شغلی آنلاین دارد که باید به‌صورت مداوم با همکارانش در تهران در ارتباط باشد. قبل و بعد از بارندگی، با قطع برق سرعت اینترنت خط و موبایل به شدت کاهش پیدا می‌کند، به غیر از اینکه دسترسی به وای‌فای هم قطع می‌شود. «در هفته‌های گذشته نمی‌توانستیم یک جلسه آنلاین کاری برقرار کنیم؛ چون یا در رشت برق نداشتیم یا در تهران، یا اینترنت من ضعیف بود یا همکارانم.» انجام کار‌های اداری هم با این شهر به مشکل می‌خورد.
«به‌دلیل تعطیلی‌های اخیر، کار‌های اداری چندروز زمان می‌برد. هیچ اطلاع‌رسانی‌ای درباره قطعی برق وجود ندارد، یک‌روز صبح قطع می‌شود، یک‌روز شب. در رشت همه خانه‌ها سیستم لوله‌کشی آب شهری ندارند و بسیاری از آنها از پمپ آب استفاده می‌کنند و با هر بار قطع برق، آب هم قطع می‌شود. سیستم گرمایشی و سرمایشی بسیاری از خانه‌ها، برقی است و در این سرما امکان استفاده از آنها را هم نداریم.» رشت سیستم حمل‌ونقل عمومی ندارد و وقتی برق قطع می‌شود، حجم ترافیک شهر بیشتر می‌شود.
